عصبات :

عصبات د عصبه جمع ده عصبه په لغت کې احاطه کولو او اړيکه نيولو ته وايي او په اصطلاح کې عصبه هغه چا ته وايي چې د ميراث برخه يې ټاکل شوي نه ده د اصحاب فروض څخه پاتې ترکه اخلي کچېرې اصحاب فروض نه وي ټول ميراث عصبات اخلي .

عصبات عموماً په دوو برخو ويشل شوي :

1- نسبي عصبه : دا سې چې د خپلوۍاو قرابت علت يې نسبي وي نه د ازواج او خسرګني له کبله.

2- سببي عصبه : چې د غلامۍ پر بنا وي آزاد کوونکی سيد د آزاد شوي غلام څخه د نيکۍ او مهربانۍ پر بنا ميراث اخلي ، څرنګه چې اوس عصر کې سببي عصبه وجود نلري نو د عصبې لفظ په نسبي عصبه باندې اطلاق مومي .

نسبي عصه په دری ډوله ده :

عصبه بنفسه ، عصبه بغيره او عصبه مع غيره .

اول ، عصبه بنفسه :

عصبه بنفسه هغه عصبه ته وايي چې يا پخپله نارينه وي او يا د بل نارينه په وسيله د مړي سره رشته ولري .

په دليل د دغه حديث شريف : عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِي اللَّه عَنْهمَا عَنِ النَّبِيِّ صلی الله عليه وسلم قَالَ: «أَلْحِقُوا الْفَرَائضَ بِأَهْلِهَا،فَمَا بَقِيَ فَهُوَ لأَوْلَى رَجُلٍ ذَكَرٍ».(بخارى:6732)

له ابن عباس رضی الله عنه څخه روايت دی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي : د ميراث ټاکلې برخې خپلو څښتنانو ته ورکړئ او څه چې باقي شول هغه د هغوی نږدې نارينه خپلوانو ته ورکړئ .

لکه په لاندې صورتونو کې :

1- زوی ، د زوی زوی يا تر هغه ښکته .

2- پلار ، نيکه يا تر هغه پورته .

3- حقيقي ورور ، پلارنۍ ورور ، او يا د هغوی زامن يا تر هغه ښکته .

4- وراره .

5- د مړي تره (کاکا ) او يا د تره زوی .

پورته عصبات ټول نارينه دي په تنهايی سره ټوله ترکه يا باقي ترکه اخلي .

دوهم ، عصبه بالغيره :

عصبه بالغير هغه عصبه ته وايي چې يا خپله ښځينه وي يا د بل ښځينه په وسيله د مړي سره رشته ولري.

الله سبحانه وتعالی فرمايي : يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ (النسآء 11 ).

ژباړه : ښوونه کوي الله تعالی تاسې ته د اولادونو د ميراث په هکله چې : د نارينه برخه د دوه ښځو په انډول ده .

يعنې : په هغه صورت کې چې لوڼې او زامن وي عصبه ګرځې لور به د زوی په نسبت نيمايي برخه اخلي .

او فرمايي :

وَإِن كَانُواْ إِخْوَةً رِّجَالاً وَنِسَاء فَلِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ (النسآء 174 ) .

پورته آيت شريف د وروڼو او خويندو په عصبه بالغير باندې دلالت کوي .

کله چې ښځينه يوازې وي لکه : لور ، لمسۍ ، خور او نور نو 1/2 برخه اخلي او کله چې دوې او زياتې وي 2/3 برخه اخلي چې د اصحاب فروض له ډلې څخه دي مګر کله چې د لور سره زوی او د خور سره ورور ملګری شي عصبه ګرځي چې که اصحاب فروض وي د هغوی د برخې وروسته به باقي ترکه دوی ته ورکول کيږي او که اصحاب فروض نه وي نو ټول مال به دوی اخلي داسې چې د نارينه برخه به د ښځينه په نسبت دوه برابره وي .

چې لاندې صورتونه لري :

1- لوڼې د زامنو په موجوديت کې .

2- د زوی لوڼې د زوی د زامنو په موجوديت کې .

3- حقيقي خويندې د حقيقي وروڼو په موجوديت کې .

4- پلارنۍ خويندې د پلارني وروڼو په موجوديت کې .

دريم عصه مع الغير :

هر ښځينه چې عصبه کيدو د پاره بل ښځينه عصبه ته ضرورت ولري مګر په عصبه کې د هغې شريک نشي .

په دليل د دغه حديث شريف :للابنة النصف ، و لابنة الابن السدس ، و ما بقي فللأخت (البخاري)

يعنې : د لور د پاره 1/2 او د زوی د لور د پاره 1/6 (چې 2/3 برخه پوره کړي ) او باقي دې د خور د پاره .

چې لاندې صورتونه لري :

1- حقيقي خور د لور او لمسۍ په موجوديت کې عصبه مع الغير ګرځي .

2- پلارنۍ خور د لور او لمسۍ سره عصبه مع الغير ګرځي .

د ميراث وړلو له مخې د عصباتو درجې :

د ميراث وړلو له مخکې عصبات په څلورو درجو ويشل شوي دي کچېرې د اولې درجې عصبات موجود وي د دوهمې او دريمې درجې عصبات له ميراث څخه محروم دي .

د اولې درجې عصبات :

د اولې درجې کسان چې په ميراث وړلو کې تر ټولو نږدې دي د مړي په نسل پورې اړه لري يا د مړي فروع دي لکه : زوی ، لمسی ، لور ، لمسۍ او تر هغه ښکته .

يعنې : په هغه صورت کې چې د لومړۍ درجې خلک موجود وي د دوهمې درجې کسان له ميراث څخه محروم دي .

د دوهمې درجې عصبات :

د دوهمې درجې خلک د مړي د اصولو څخه عبارت دي لکه : پلار ، نيکه ، غور نيکه او نور .

د دريمې درجې عصبات :

د دريمې درجې خلک عبارت دي له : د مړي ورور، وراره او نور .

کچېرې د دريمې درجې کسان موجود وي د څلورمې درجې کسان له ميراث څخه محروم دي .

د څلورمې درجې عصبات :

د څلورمې درجې خلک د نيکه په نسل پورې اړه لري لکه : د مړي د پلار ورور ، د کاکا زوی ، د کاکا لمسۍ او نور .