درباره رویت هلال ماه مبارک رمضان در کتب فقهی اینگونه آمده: اگر آسمان صاف بود «جمع عظیم» یا «جمّ غفیر» باید برای دیدن هلال گواهی بدهند. حال بیان دارید تعداد «جمع عظیم» یا «جمّ غفیر» چقدر باید باشد؟
الجواب وبالله التوفیق
در مورد اینکه «جمع عظیم» یا «جمّ غفیر» چند نفر باشند بین فقهای کرام اختلاف نظر وجود؛ اما حاصل تمام نظریه‌ها این می‌شود که به اندازه‌ای باشند که اجتماع و توافق آنها بر دروغ محال باشد. و نیز افزوده‌اند که به رای قاضی مربوط می‌شود اگر قاضی آنها را زیاد دانست و در قلبش به صحت شهادت آنها پی برد، زیاد محسوب می‌شوند واگر آنها را اندک پنداشت، اندک هستند لذا در تحت لفظ «جمّ غفیر» داخل نمی‌گردند.
الدلائل:
ـ فی الدرّالمختار:
(و) قیل (بلا علة جمع عظيم يقع العلم) الشرعي وهو غلبة الظن (بخبرهم وهو مفوض إلى رأي الإمام من غير تقدير بعدد).([1])
ـ وفی ردّالمحتار:
والصحيح من هذا كله أنه مفوض إلى رأي الإمام إن وقع في قلبه صحة ما شهدوا به وكثرت الشهود أمر بالصوم اهـ وكذا صححه في المواهب وتبعه الشرنبلالي وفي البحر عن الفتح والحق ما روي عن محمد وأبي يوسف أيضا أن العبرة بمجيء الخبر وتواتره من كل جانب.([2])
ـ وفی مجمع الأنهر:
(وإن لم يكن بالسماء علة) مما ذكرنا (فلا بد في الكل) أي في هلال رمضان والفطر والأضحى (من جمع عظيم) غير مقدر في ظاهر الرواية (يقع العلم بخبرهم) ويحكم العقل بعدم تواطئهم على الكذب.([3])
([1]) الدرالمختار/ج3/ص410/کتاب الصوم/دار المعرفة، بیروت.
([2]) ردالمحتار/ج3/ص410/کتاب الصوم/دارالمعرفة، بیروت/الطبعة الرابعة.
([3]) مجمع الأنهر فی شرح ملتقی الابحرفی فروع الحنفیة/ج1/ص349/کتاب الصوم، داراحیاء التراث العربی.
و الله اعلم بالصّواب