په قرآن کریم کې کوم قسمونه د وقفو (درېدلو علامو) شتون لري؟ د هرې وقف نښې معنی، د درېدو حکم، د استعمال ځای، د نه درېدو نتيجه، او د علماء کرامو له نظره د دې اهميت څه دی؟ آيا دا وقفو د قرآن تلاوت د تجويد او تدبر برخه ده؟
الجواب وبالله التوفيق
يا الله توفيق رانصيب کړئ د صحيح جواب!
قرآن کریم د الله تعالی هغه الهي کلام دی چې د انسانانو د هدایت، فلاح، بصیرت او ژغورنې لپاره نازل شوی، او دا تلاوت د هر مؤمن لپاره نه یوازې عبادت، بلکې د روح تسکین او د زړه اطمینان هم دی. د دې عظیم کلام د تلاوت پر مهال هر حرف، هر لفظ، او هره وقفه خپل خاص معنا، مقصد او پیغام لري. درېدل او تلاوت کول بې له علم او بصیرت نه نه یوازې د معنا فاسدولای شي، بلکې کله ناکله انسان له گناه سره هم مخامخ کولی شي. ځکه نو د وقف یا درېدو اصول د تجوید او تلاوت یو بنسټیز رکن بلل کېږي، او دا هغه رکن دی چې د قرآن د حق معنا، تدبر، ترتیل، او د تلاوت د حسن ساتونکی دی.
د درېدو علامې چې د قرآن کریم په مصاحفو کې ټاکل شوې دي، هغه صرف ظاهري نښې نه دي، بلکې د علمای کرامو د ژور تدبر، قواعدو، نحوي تحلیل، او د معنا د دقت نتیجه ده. ځینې ځایونه داسې دي چې که هلته درېدل ونشي، نو معنا بدل شي، پیغام ګډوډ شي، او د الهي کلام مقصد تحریف ته نږدې شي. همدا وجه ده چې ځینې وقفونه لازم بلل شوي، یعنې هلته باید حتماً درېدل وشي. لکه چې ابن الجزري رحمه الله فرمایي، “من لم يعرف الوقف والابتداء أفسد المعنى” یعنې که څوک د وقف او ابتداء قواعد نه پېژني، د قرآن معنا به فاسده کړي.
بعضې ځایونه داسې وي چې درېدل جائز وي، یعنې قاري اختیار لري، خو معنا به نه فاسدېږي، او کله داسې ځای وي چې درېدل خو غوره وي، مګر نه درېدل هم روا دي. خو ځینې مقامونه بیا داسې دي چې هلته درېدل سخت منع دي، ځکه هلته درېدل د الله د کلام معنا بدلوي او پیغام ته تاوان رسوي، نو هلته علامه د (لا) یا د نه درېدو نښه ښودل شوې ده. همداراز یو ډول وقفه هم شته چې د دوو احتمالي ځایونو ترمنځ یو درېدل روا ګڼل کېږي، دا د تعانق الوقف علامه ده، یعنې باید په دواړو ځایونو کې نه درېدل وشي، بلکې یوازې په یوه کې.
دا وقفونه نه یوازې د تجوید قواعدو سره سم ټاکل شوي، بلکې د معنا له کتو، د نحوو له اصولو، د تفسیر له روایاتو، او د فقهاؤو له اقوالو سره هم همغږي لري. د مثال په توګه، د ابن کثیر، قرطبي، او زركشي په تفسیرونو کې د وقف مقاماتو ته اشاره شوې، او سيوطي رحمه الله په الاتقان کې د وقفو اهميت بیان کړی. همداراز، د مکي بن ابی طالب، ابو عمرو الداني، او ابن الجزري غوندې لويو قراءت پوهانو د وقف د اصولو ځانګړي کتابونه لیکلي دي.
وقف یوازې د تجوید یوه قاعده نه ده، بلکې دا د تدبر یوه دروازه ده. کله چې قاري هلته درېږي چې هلته معنا مکملېږي، نو هغه د قرآن د پيغام ژورتیا ته رسېږي. د تلاوت له حسن، له فهم سره مل ښکلا، او له تجوید سره د تدبر ملا تړ، هم دا وقفو سره تړلې ده. دا وقفو نه یوازې د معنا ساتنه کوي، بلکې د تلاوت جمال، ترتیب، او روحانیت هم زیاتوي.
پیغمبر صلی الله علیه وسلم به تلاوت داسې کاوه چې هر آیت به یې جلا جلا، د تدبر، وقفو، او ترتیل سره لوسته. لکه چې عبدالله بن عباس رضي الله عنه فرمایي، “کان النبي یقرأ سورة یفسّرها آية آية” یعنې هغه به آیت آیت جدا کاوه، او معنا ته به یې پام و. امام شاطبي، ابن الجزري، او نور مشایخ د دې سنت پر بنیاد د وقف اصول بیان کړي.
د دې علامو نه پیژندل او بې له علمه درېدل یا نه درېدل، د قرآن د معنا سره لوبې کول دي، او دا عمل شرعاً خطرناک دی. ځکه خو قراء، فقهاؤ، او مفسرینو متفقه فتوا ورکړې چې د وقف اصول باید زده کړل شي، او د تلاوت پر مهال عمل پرې وشي.
په پای کې دا ویل پکار دي چې قرآن کریم یوازې د تلاوت لپاره نه دی، بلکې د تدبر، فهم، هدایت، او عمل لپاره دی. او دا ټول مقاصد هغه وخت پوره کېږي، کله چې موږ د الله د کلام سره هغه ډول معامله وکړو، لکه څنګه چې هغه مستحق دی. د درېدو پر وخت درېدل، د نښو مطابق تلاوت، او د معنا د احترام ساتنه د یوه مؤمن د وفادارۍ نښه ده. همدا د دین د ادب، د علم د نور، او د روح د آرام راز دی.
فإن كان صوابا فمن الله وإن كان خطأ فمني ومن الشيطان والله ورسوله بريئان منه.
که ليکنه درسته او مفيده وي دا د الله سبحانه وتعالی په توفيق او مدد سره او که غلطيانې په کښي موجود وي دا زما کمزورئ ده او ما پري خبر کړي مننه .
الجواب الصحيح : خالد منصور هډه وال
—————————
که شرعي سوالونه لري ځواب لپاره برا وټسپ نمبر باندې مونږه سره شريک کړي
نوټ..
او ضرور ئي شير کړئ مننه .
مننه له هغه چا نه چې ليکنه ئي وه لوستله او د ګوتو نښه يې پرېښوده.!