خالد منصور هډه وال الافغاني
عالمان او د دین خادمان باید په داسې حالت کې نه راشي چې د نورو په تمه پاتې شي او د سوالګر په څېر ژوند وکړي. دا یوازې د دوی شخصي عزت ته زیان نه رسوي، بلکې د دین او دیني ارزښتونو سپکاوی ته هم زمینه برابروي. خلک د دې وضعیت په لیدو نه یوازې د عالمانو احترام کموي، بلکې د دین په اړه هم بې پروا کیږي.
په ټولنه کې دیني عالمان او نیکان هغه درانه شخصیتونه دي چې د خلکو لارښوونه کوي او هغوی ته د دیني ارزښتونو زده کړه ورکوي. د دوی مقام او عزت د ټولو خلکو پر وړاندې معلوم دی. خو کله چې یو دیني شخص د زکات او خیرات راټولولو لپاره دوکان په دوکان، کور په کور او دفتر په دفتر ګرځي او حاجیانو ته چاپلوسي کوي، دا د هغه د عزت لپاره لوی زیان دی.
یو دیني شخصیت ته په کار ده چې خپل عزت وساتي او په داسې کړنو کې ښکېل نه شي چې هغه د خلکو محتاج ښکاره کړي. دا د دین د درنښت لپاره ډېر مهم دي چې عالمان په خپل مقام کې د زحمت او تقوا له لارې د خپل ژوند اړتیاوې پوره کړي او د نورو محتاج پاتې نه شي.
ټولنه هم باید د عالمانو ملاتړ وکړي او هغوی ته هغه درناوی ورکړي چې دوی یې حق لري. خو په پای کې هر دیني شخصیت ته په کار ده چې د خپل عزت ساتنه وکړي او د سوالګر په څېر د خلکو مخې ته ځان سپک نه کړي. عزت د الله له لورې ورکول کېږي، خو د خپل عزت ساتنه د هر انسان خپل مسؤولیت دی.
اسلام د زکات او خیرات نظام د هغو کسانو لپاره ځانګړی کړی دی چې واقعي اړتیا ولري، لکه مساکین، یتیمان او هغه کسان چې په ناڅاپي ډول له ستونزو سره مخ شوي وي. خو که یو کس جسماني او ذهني توان لري، د نورو په تمه پاتې کېدل د یو عزتمند مسلمان لپاره مناسبه لاره نه ده.
رسول الله ﷺ فرمایلي دي:
> “لا تزالُ المسألةُ بأحدِكم حتى يلقى اللهَ وليس في وجهِه مُزْعَةُ لَحْمٍ”
(صحیح البخاري: 1474)
ژباړه: که څوک د نورو سوال کوي، نو د قیامت په ورځ به داسې را پورته شي چې د شرم له امله به یې په مخ غوښه نه وي پاتې.
فقهاوو هم ټینګار کړی دی چې د کار وړ خلک باید د زکات او خیرات تمه ونه کړي، بلکې د خپل لاس زحمت وکړي.
د کار کولو او د خپل لاس د زحمت ارزښت
اسلام ځکه په کار کولو ټینګار کوي چې انسان په خپل زحمت سره حلال رزق ترلاسه کړي او د نورو محتاجه پاتې نه شي.
الله تعالی فرمایي:
> “فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ”
(الملک: 15)
ژباړه: په ځمکه کې ګرځئ او د الله له رزق څخه وخورئ.
رسول الله ﷺ فرمایلي دي:
> “مَا أَكَلَ أَحَدٌ طَعَامًا قَطُّ خَيْرًا مِنْ أَنْ يَأْكُلَ مِنْ عَمَلِ يَدِهِ”
(صحیح البخاري: 2072)
ژباړه: هېڅوک داسې غوره خواړه نه دي خوړلي لکه هغه چې د خپل لاس د زحمت له لارې یې ترلاسه کړي وي.
امام غزالي رحمه الله وایي:
> “که څوک د خپلې کورنۍ د اړتیاوو پوره کولو توان ولري او بیا هم د خلکو سوال وکړي، دا د شرم او ذلت لامل دی.”
(احیاء العلوم، جلد ۲، صفحه ۵۳۵)
د انبیاء علیهم السلام ژوند او د کار ارزښت
د انبیاء علیهم السلام ژوند د کار او زحمت غوره مثالونه وړاندې کوي:
حضرت آدم علیه السلام د کرنې او زراعت بنسټ ایښودونکی و.
حضرت نوح علیه السلام د بېړۍ جوړونکی و.
حضرت ابراهیم علیه السلام د حیواناتو روزنه او تجارت کاوه.
وَآتَيْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ
(سورة الأنبياء: 72-73)
د “طيب نعمتونو” له مفهوم څخه یو تفسیر د څارویو روزنه او له هغوی څخه د حلال رزق ګټل دي.
رسول الله ﷺ د حضرت ابراهیم علیه السلام د ژوند اړخونه د عبرت او عملي لارې په توګه وړاندې کړي دي. هغه ﷺ فرمایلي:
> “إنَّ إبراهيمَ كان يُطْعِمُ ضُيوفَهُ مِنْ خيرِ مالِهِ.”
(المستدرک للحاکم)
ژباړه: “حضرت ابراهیم به خپل مېلمانه د خپلې غوره مالدارۍ له حلالو توکو څخه مېلمستیا کول.”
فقهاوو هم ټینګار کړی چې د څارویو روزنه د انبیاء علیهم السلام یوه غوره سنت دی. د امام قرطبي په وینا:
> “ابراهیم علیه السلام د څارویو ساتلو او تجارت له لارې د خپل کورنۍ لپاره رزق پیدا کاوه.”
(الجامع لأحكام القرآن)
حضرت داود علیه السلام د اوسپنې زغره جوړوله.
رسول الله ﷺ په ځوانۍ کې په تجارت بوخت و.
رسول الله ﷺ فرمایلي دي:
> “الكَسْبُ الحَلَالُ فَرِيضَةٌ بَعْدَ الفَرِيضَةِ”
(البيهقي) .
ژباړه: حلال رزق ګټل د فرض عبادت وروسته بل لوی فرض دی.
۱. د زکات او خیرات په تمه پاتې کېدل د عزتمند مسلمان لپاره مناسبه نه ده.
۲. مسلمان باید د خپل لاس زحمت ته ترجیح ورکړي او د عزتمن ژوند لپاره هلې ځلې وکړي.
۳. الله تعالی رازق دی، خو د انسان لپاره یې د زحمت لارې برابرې کړې دي.
۴. د انبیاء علیهم السلام ژوند موږ ته د کار کولو او د حلال رزق ګټلو درس راکوي.
او بل طرفته مدارس او مسجدونه زموږ د ټولنې هغه مبارک بنسټونه دي چې دیني علم، روحاني ارشاد او د اخلاقو ترویج کې اساسي رول لوبوي. د دې مقدسو ادارو تر شا د علماء کرامو او د دیني خدماتو ترسره کوونکو زیار او قربانۍ نه شي هېرېدلای. هغوی خپل ژوند د دین خدمت ته ځانګړی کړی، خو د هغوی اړین ضرورتونه او اقتصادي ستونزې زموږ جدي پام ته اړتیا لري.
مهتممان او د مدرسو چلونکي باید د استادانو او مدرسینو ضرورتونو ته ځانګړی توجه وکړي. د هغوی تنخواه د وخت له تقاضاو سره سم وي او د هغوی مشکلاتو ته د حل لارې وموندل شي. دا د هغوی حق دی چې له هر ډول مالي او ذهني فشار څخه خلاص ژوند وکړي، تر څو خپل علمي او دینی خدمات په لا ښه ډول وړاندې کړي.
د مسجدونو متولي صاحبان هم مسؤلیت لري چې د امامانو، خطیبانو او مؤذنانانو د ضرورتونو خیال وساتي. هغوی یوازې د عبادت مشري نه کوي، بلکې د خلکو د روحاني تربیې ذمه واري هم په غاړه لري. د هغوی سره د تنخوا او اړتیاوو په برخه کې همکاري کول د ټولنې مشترک دیني مسؤلیت دی.
کله چې موږ د دې خدمت ګارو د اړتیاوو پوره کولو ته توجه وکړو، نو نه یوازې د دیني خدماتو معیار لوړېږي، بلکې د دیني مراکزو مقام او حیثیت هم وده کوي. هغه استاد چې خپل اقتصادي وضعیت په اړه اندېښنه ونه لري، هغه به په لا زیاته خلوص او توجه سره د زده کوونکو روزنه وکړي او دیني علم ته خدمت وړاندې کړي.
راځئ چې د دیني خدمت کوونکو د حقونو خیال وساتو او د هغوی ستونزې حل کړو، ځکه چې د دې کار برکت نه یوازې په مدرسو او مسجدونو کې ښکاره کېږي، بلکې په ټوله ټولنه کې د مثبت بدلون سبب ګرځي.
خلاصه او نچوړ د خبري!
انسان د نورو په تمه پاتې شي یا د زکات او خیرات په تمه ژوند وکړي، نو د عزت او وقار احساس له لاسه ورکوي. انسان ته ښکاري چې ځان سپکوي، چاپلوسي کوي او د نورو احترام له منځه وړي. په دې دنیا کې د بل په محتاجۍ ځان سپکول د هغه عزت او قدر لپاره زیان دی چې الله تعالی هر انسان ته ورکړی دی.
که انسان خپل لاس په کار واچوي، نو نه یوازې د خپل عزت ساتنه کوي بلکې د خپلې کورنۍ او ټولنې لپاره هم د برکت لامل ګرځي. د خپل لاس زحمت برکت لري او د رزق په پراخېدو کې لوی رول لوبوي.
هیڅکله بل ته خوله مه ورانوه او بل ته ځان مه سپکوه. د سوال او چاپلوسۍ لاره یوازې د ذلت لاره ده. تل د خپل ځان لپاره داسې لارې چاره پیدا کړه چې د خپل ژوند اړتیاوې په خپله پوره کړې او د عزتمن ژوند لپاره هلې ځلې وکړې.
د ژوند بریا په دې کې ده چې په حلاله طریقه رزق وګټو، د نورو محتاجه نه شو او د الله شکر ادا کړو. الله تعالی دې موږ ټولو ته توفیق راکړي چې د خپل لاس د زحمت برکت ترلاسه کړو او یو عزتمن ژوند ولرو.
په ټولنه کې هغه علماء چې د نورو د زکات او خیرات په تمه نه پاتې کېږي، بلکې د خپل لاس زحمت کوي، د بېلګې وړ دي. هغوی نه یوازې خپل عزت ساتلی، بلکې نورو ته یې د عزتمن ژوند لارښوونه کړې ده. داسې علماء هم شته چې د دین خدمت کوي او د خپل معاش تمه هم نه لري. دا ډول خدمت بې شکه د الله رضا او د خلکو درناوی ترلاسه کوي.
الله تعالی دې موږ ټولو ته توفیق راکړي چې د خپل لاس د زحمت برکت ترلاسه کړو او د عزتمن ژوند لپاره هڅې وکړو.