گاه چنین پیش می‌آید شخصی که روزه دار است هنگام غروب آفتاب سوار بر هواپیما است و هواپیما بعد از این که اوج می‌گیرد نزدیک به چندین هزار متر از زمین بلند می‌شود و هنگامی که در چنین ارتفاعی قرار دارد خورشید دیده می‌شود و این در حالی است که از شهری که بلیط کرده یا شهری که در راه آن است وقت افطار داخل شده است. آیا این شخص با وجود اینکه وقت داخل شده است افطار بکند و یا اینکه صبر بکند؟
الجواب باسم ملهم الصواب
خداوند متعالی در کلام پاکش، انتهای وقت افطار را اینگونه بیان می‌کند: [ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيَامَ إِلَى اللَّيْلِ] {سوره بقره/ آیه 187} و همچنین پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ هنگامی که با یاران‌شان ـ رضوان الله تعالی علیهم ـ به سفر رفتند هنگام غروب آفتاب به حضرت بلال ـ رضی الله عنه ـ اینگونه فرمودند: «ثم قال: بيده «إذا غابت الشمس من ها هنا، وجاء الليل من ها هنا، فقد أفطر الصائم».
از آیه و حدیث شریف اینگونه معلوم می‌شود که با داخل شدن شب و غروب آفتاب، وقت افطار شروع می‌شود پس در صورت مسئوله بالا نیز شخص نباید بخورد؛ بلکه صبر کند تا خورشید غروب بکند و اگر صبر کردن برای او دشوار است به‌خاطر عذر سفر می‌تواند افطار بکند و دوباره در وقت دیگری قضایی آن را به جای آورد.
الدلائل:
ـ فی صحيح مسلم:
حدثنا يحيى بن يحيى، وأبو كريب، وابن نمير، واتفقوا في اللفظ قال يحيى: أخبرنا أبو معاوية، وقال ابن نمير: حدثنا أبي، وقال أبو كريب، حدثنا أبو أسامة، جميعا عن هشام بن عروة، عن أبيه، عن عاصم بن عمر، عن عمر رضي الله عنه، قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «إذا أقبل الليل وأدبر النهار، وغابت الشمس فقد أفطر الصائم» لم يذكر ابن نمير: «فقد».([1])
ـ وفی بدائع الصّنائع:
أما الذي يرجع إلى أصل الوقت : فهو بياض النهار وذلك من حين يطلع الفجر الثاني إلى غروب الشمس.([2])
ـ وفی التاتارخانیة:
قال أصحابنا: وقت الصوم من حین یطلع الفجر الثانی، وهو الفجر المستطیر المنتشر فی الأفق، إلی غروب الشمس، وإذا غربت الشمس خرج الوقت.([3])
ـ وفی اللباب:
(ووقت الصوم من حين طلوع الفجر الثاني) الذي يقال له الصادق (إلى غروب الشمس) ؛ لقوله تعالى: [وكلوا واشربوا حتى يتبين لكم الخيط الأبيض من الخيط الأسود من الفجر] إلى أن قال: [ثم أتموا الصيام إلى الليل] والخيطان: بياض النهار وسواد الليل.([4])
([1]) صحيح مسلم/ص430/کتاب الصیام/باب بيان وقت انقضاء الصوم وخروج النهار/ الناشر: دارالآفاق العربية.
([2]) بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع/ج2/ص212/کتاب الصوم/شرائط الصوم/مکتبه رشیدیه.
([3]) الفتاوی التاتارخانیة /ج3/ص352/(رقم: 4547)/کتاب الصوم/الفصل1: وقت الصوم وما یتصل به/مکتبه حنفیه، کویته.
([4]) اللباب فی شرح الکتاب/ص102/کتاب الصوم/وقت الصوم/مکتبة البشری، کراچی.
و الله اعلم بالصّواب