شخصی در رکعت دوم نماز ظهر، یکی از سجده‌ها به فراموشی از او ترک می‌شود و در رکعت سوم و در حالت سجده، سجده‌ی ترک شده را به یاد آورده و آن را بجای می‌آورد؛ حال این شخص آنچه را که بعد از فراموشی سجده‌ی رکعت دوم انجام داده است را اعاده کند یا اینکه از همان رکنی که سجده‌ی فراموش شده را به یاد آورده است ادامه دهد؟
الجواب وبالله التوفیق
سجده یکی از ارکان نماز می‌باشد و بدون ادای آن نماز درست نمی‌باشد؛ بنابراین اگر عمداً سجده‌ای ترک شود، نماز فاسد می‌شود. اما اگر یکی از سجده‌ها در حالت فراموشی ترک شود، و نمازگزار در داخل نماز متوجه ترک آن شود، باید آن را بجای آورد و در پایان نیز به خاطر تأخیر انجام شده سجده‌ی سهو نماید.
در صورت ذکر شده چون نمازگزار در سجده‌ی رکعت سوم به سجده‌ی ترک شده در رکعت دوم پی می‌برد و در آنجا سجده‌ی قضاء شده را نیت کرده و ادا می‌کند، بار دیگر بر او لازم نیست آنچه را که بعد از سجده‌ی ترک شده از قعده‌ی اول و قیام و رکوع و قومه‌ی رکعت سوم را ادا کند، اما اگر آنها را اعاده نماید، بهتر است چون با ادای آنها ترتیب نماز درست می‌شود.
الدلائل:
ـ فی الدر:
(ولو تذكر) المصلي (في ركوعه أو سجوده) أنه ترك (سجدة) صلبية أو تلاوية فانحط من ركوعه بلا رفع، أو رفع من سجوده (فسجدها) عقب التذكر (أعادهما) أي الركوع والسجود (ندبا) لسقوطه بالنسيان، وسجد للسهو، ولو لآخرها لآخر صلاته قضاها.([1])
ـ وفی الرد:
قال في شرح المنية حتى لو ترك سجدة من ركعة ثم تذكرها فيما بعدها من قيام أو ركوع أو سجود فإنه يقضيها ولا يقضي ما فعله قبل قضائها مما هو بعد ركعتها من قيام أو ركوع أو سجود، بل يلزمه سجود السهو فقط.([2])
ـ وفی بدائع الصنائع:
ولو تذكر سجدة صلبية وهو راكع أو ساجد خر لها من ركوعه ورفع رأسه من سجوده فسجدها، والأفضل أن يعود إلى حرمة هذه الأركان فيعيدها ليكون على الهيئة المسنونة وهي الترتيب، وإن لم يعد أجزأه عند أصحابنا الثلاثة.([3])
ـ وفی فتح‌القدير:
وعندنا قضاء الركن الذي حدث فيه الذكر استحبابا لا غير إن قضاها عقيبه. وله أن يؤخرها إلى آخر الصلاة فيقضيها هناك كما هو المذكور في الهداية.([4])
(1) الدرالمختار /ج2/ص317/ کتاب الصلاة/باب الإستخلاف/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.
(2) ردالمحتار /ج2/ص136/ /کتاب الصلاة/واجبات الصلاة/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.
(3) بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع/ج1/ص702/ کتاب الصلاة/فصل فی بیان المتروک ساهیا/دارالکتب العلمیة/الطبعة الثانیة.
(4) فتح القدیر/ج1/ص403/ کتاب الصلاة/باب الحدث فی الصلاة/مکتبه رشیدیه/بی‌تا.
و الله اعلم بالصّواب