اهداف سوره‌های قرآن کریم – بخش سوم

📘 عنوان: اهداف سوره‌های قرآن کریم – بخش سوم

👤 نویسنده: سید میر تمنا
🌐 ناشر: دعوت نیوز.کام – وب‌سایت جامع اهل سنت (امام ابوحنیفه رحمه‌الله)

🔗 لینک مشاهده مقاله:  https://tinyurl.com/2s3s3um2

*********************************************

هدف سوره مزمل

دکتور زحیلی هدف سوره مزمل را, ارشادات الهی به پیامبر)صلی الله علیه وسلم) تا متوجه مسیر دعوت خود شود، تهدید مشرکان از نپذیرفتن ایمان و انتخاب کفر شان میداند.[i]

محمد طیب هدف سوره را بیان دوچیز مینویسد: تشویق به سوی قران و ترغیب به سوی تبلیغ ودعوت.

 

هدف سوره مدثر

    دکتور زحیلی هدف سوره مدثر را, رهنمایی پیامبر)صلی الله علیه وسلم) در امور دعوت،‌ تهدیداتی که ازطرف دشمنان اسلام متوجه پیامبر)صلی الله علیه وسلم)  و ‌بیم دادن کفار ازجهنم    و بیان اینکه انسانهای منحرف از قران و ایمان انسانهای نابکار اند.[ii]

إبن عاشور: هدف سوره مدثر را تکریم وعزت پیامبر)صلی الله علیه وسلم) همراه با دعوت به ابلاغ رسالت و اعلان وحدانیت الله  متعال و امر به پاکی حسی و معنوی، ترک بت ها و مبادرت به دادن صدقات میداند.[iii]

 

هدف سوره فاطر

محمد علی صابونی مینویسد: هدف سوره فاطر بیان رسالت است که درآن قضایای مهم عقیدوی اند. مانند: دعوت به سوی الله جل جلاله ،اقامه برهان و دلیل بر وجود الله متعال ، ویران ساختن قواعد شرک و تشویق به سوی پاک نمودن قلب ها از امراض باطنی و تحلی با فضائل اخلاقی.[iv]

 

چهارم:اثبات حقانیت قران

 دراکثریت سوره های قرآن حقانیت قرآن با روش های متعددی به نظر میرسد که دربحث ذیل به آن روش ها اشاره میشود:

توصیف های قرآن کریم

دربعض موارد قرآن عظیم الشأن جهت اثبات حقانیت قرآن به روش توصیفی قرآن می پردازد بطور نمونه درمورد هدف سوره ابراهیم, بدخشانی یکی از موضوعات محوری  سوره را عظمت شآن قرآن میداند و در تفسیر صفت (الحمید) که ختم اولین آیه به آن شده است, مینویسد:

(وصف الحمید برآن دلالت دارد که الله تعالی طوریکه در همه اقوال وافعال وامر ونهی وخبرش محممود است.در انزال این کتاب نیز محمود است.چرا که انزال این کتاب نعمت بزرگی است که الله تعالی به بندگانش انعام فرموده است.) بنابر این میتوان نتیجه گرفت که بدخشانی:

 هدف سوره را بیان اوصاف قرآن کریم  ودرضمن، بیان نعمت ها برای کسانیکه ازقرآن اتباع نمودند , میداند.[v]

 توصیف قران کریم به بلاغت والای آن که، تمام انسانیت به شمول جنیات از آوردن مثل آن عاجز مانده اند حقانیت قران را نشان میدهد.

توصیف قرآن درسوره ابراهیم به نور هدایت و… نشانه حقانیت قرآن است. که مانند وی دیگر قوانین عمومیت و فائده مندی ندارد, قرآن است که درتمام موارد زنده گی بشر هدایت و رهنمای کامل است به تمام ابعاد زنده گی انسان اشاره دارد.

 

بیان عظمت قرآن

گاهی الله متعال حقانیت قرآن را درقالب بیان عظمت قرآن مطرح میکند ، عظمتی که خود نشان دهنده حقانیت قرآن است طوریکه هدف سوره قدر را زمحشری فقط بیان عظمت و بزرگی قرآن میداند و این از سه راه معلوم میشود:

• خداوند نسبت نزول قران را به خود کرده است.
• اینکه قران را به ضمیر یاد کرده که مستغنی است از تصریح.
• وقت و زمان، از نزول قران شرف و مقام پیدا کرده است.[vi]

مولف روح البیان نیز به همین مطلب اشاره نموده است.

سید قطب رحمه الله هدف سوره را بیان عظمت و بزرگی شب قدر میداند و میآورد که: شب قدر شب نزول قران است، شب اتصال به ملأ  اعلی و شب حوادث بزرگ است.[vii]

دکتور زحیلی نیز به همین هدف اشاره نموده که هدف سوره بیان مرتبه شب قدر است      بر باقی شبها.

 

دعوت به سوی مقابله

قرآن جهت اثبات حقانیت خویش از روش و اسلوب تحدی یعنی دعوت به سوی مبارزه استفاده کرده است که،  اگر در قرآن شک دارید که کتاب الله جل جلاله نیست پس شما نیز عرب هستید و به زبان عربی آشنایی کامل دارید فصحاء و بلغاء تان در میدان های مقابله با مردم درفصاحت و بلاغت همیشه برنده بوده اند,پس شما نیز مثل این کتاب کتابی بیاورید.

ناتوانی مردم از آوردن مثل قران همین مطلب را نشان میدهد که قران کتاب بشرنیست اگرمی بود به مقابله آن به میدان مبارزه بیرون میشدند. یک عده سوره های قرآن تنها همین هدف کلی را به پیش میبرند مثل سوره طه،

ابراهیم الحمد مبارزه طلبی قرآن را هدف سوره طه قرار داده است ضمن اینکه اهداف متعددی را برای سوره قلمداد نموده ولی این هدف را برجسته شمرده است..[viii]

إبن عاشور درمورد هدف سوره حم سجده مینویسد: هدف سوره بیان عظمت شان قرآن کریم ازجهات ذیل است: مردم ازمقابله با قرآن عاجز اند و قران از ددست برد شیاطین و انسانها در امن است، رد سخنان مشرکین است که در قبال قرآن داشتند و طعن وارد میکردند.[ix]

 

اخبار از گذشته

گاهی الله متعال حقانیت قرآن را در قالب اخبار و خبردهی از گذشته ها به اثبات میرساند. چون پیامبر صلی الله علیه وسلم درگذشته ها وجود فزیکی نداشت اما بازهم ازگذشته ازآدرس قران, خبرمیدهد، مانند بیان قوم عاد هلاک آنها توسط باد تندی که برآنها مسلط شده بود, قوم ثمود, فرعون, داستان موسی علیه السلام و دیگر داستان گذشتگان این خود نشان دهنده حقانیت قران است که درچندین سوره های قرآن این موضوع هدف قرار گرفته است؛

 بطور نمونه، درمورد هدف سوره (الکهف ) مراغی مینویسد:

هدف سوره داستان موسی علیه السلام با خضر و داستان ذی القرنین است.[x]

اگرچه دیگرموضوعات نیز دراین سوره بحث شده است اما چیزی که تمام موضوعات سوره دور آن میچرخد همان اثبات قرآن است ولی درقالب داستان گذشتگان,که مانند این بسیاری  ازسوره های قرآن وجود دارد.

بدخشانی موضوع محوری وهدف یک بخش از سوره نمل رااثبات حقانیت نزول قرآن از نزد حکیم علیم , عنوان نموده مینویسد:« از آیه (7 الی 58) سوره نمل در باره اثبات حقایت نزول قرآن از نزد حکیم علیم به دلایل نقلی است. وبرای این غرض قصه موسی وسلیمان وصالح ولوط علیهم السلام را ذکر میکند.» [xi]

 

پنجم:اهداف اخلاقی

 اصلاح ظاهر و باطن

این صفت عمده و والای اسلامی است که هر مسلمان باید به آن آراسته باشد.

  عثمانی صاحب تفسیر معارف القرآن در مورد اهداف سوره البقره مینویسد:

«در این سوره نخست اصول اساسی ایمان(توحید ,نبوت ومعاد) بصورت مجمل بررسی شده ودر آخر سوره نکات مربوط به ایمانب طور مفصل ومشروح بیان گشته است . حد فاصل این دو بخش رهنمود های اساسی پیرامون مطالب گوناگون زندگی چون عبادات, معاملات,اخلاق اصلاح ظاهر وباطن وهمراه با آن جزئیات بیشتری در مورد بیان شده است».[xii]

صاحب تفسیر ازهر البیان در مورد اهداف سوره حجرات مینویسد:«موضوع محوری این سوره احکام وآداب شرعی است,واین سوره از نظر موضوعات به دو بخش تقسیم میشود:

بخش اول:از آیه اول تا سیزده هم بیان هفت درس ادب است.که مومنان آنرا باید رعایت کنند واین آداب عبارتند: ادب در برابر فرامین الله جل جلاله ورسولش,ادب در برابر پیغمبر صلی الله علیه وسلم هنگام سخن زدن با وی,ادب تفتیش وتثبت در امور,ادب حل منازعات داخلی میان مومنان وحکم باغیان,ادب در برابر مسلمان حاضر, ادب در برابر برادر مسلمان غائب , نکوهش وتقبیح همه انواع غیبت وغیبت کنندگان, وادب همزیستی واثبات مساوات در میان انسانها به اعتبار اصل ومنشأ.

بخش دوم:از آیه 14-18 بیان حقیقت ایمان صادقانه وبیان چند دستور اصلاحی.»[xiii]

 

تقوا وترس ازخدا درتمام امور خانواده

 سوره نساء گرچه مسائل متعددی از زنده گی را شامل است احکام و مسایل زن, میراث حقوق و… اما چون درخلال این امور اگرترس ازالله متعال نباشد درست انجام نمیشوند در صدر سوره اشاره به تقوا شده است.

دکتور زحیلی هدف سوره را تقوا قرار داده مینویسد: و درهرصورت الله متعال مراقب اعمال انسانها است. واین سوره درهمه مسائل امر به سوی تقوا دارد که کنترول کننده برای همه اعمال انسانی است.[xiv]

تخصیص تقوی در  امور خانواده ازاین جهت شده است که درتمام امور زنده گی بشر یک نوع قوانین وضع شده است که پس از قانون سماوی از طرف مردم قابل تطبیق است تا از فساد و کارهای نامشروع جلوگیری صورت گیرد؛

ولی قوانین تاحدیکه، جرم قابل تشخیص است تطبیق میشود ولی درخانواده چون درمیان زنا شوهری به حدی کمال پیوند وجود دارد که حتی به محرم راز مبدل شده اند؛ دراین صورت است که ، قانون آگاهی ازجرم یکی از همسران را ندارد.

در رابطه حقوق خانواده بین اعضای آن شاید کوتاهی صورت گرفته باشد که قانون و مأمورین توظیف شدۀ تطبیق قانون از آن اطلاع نیافته باشند. ازاین جهت است که، شریعت مردم را امر به تقوی در نگهداری حقوق خانواده و ادای آن مکلف ساخته است.

 

وفابه عهد و پیمان

اگر به گونه نمونه به سوره مائده نظرانداخته شود مسائلیکه درآن مطرح است جهت تربیت انسان است, از این رو در ابتدا به وفای عهد اشاره دارد.

 إبن عاشور: هدف سوره را بیان مسائل و احکام تشریعی دانسته که همه بیان کننده این مطلب اند که این مسائل تکمیل کننده شرایع اسلام است .

ازاین رو آغازسوره به امر به وفای پیمان ها شده است و این پیمان ازهمه گرفته شده است گاهی در نماز گاهی درعبادات دیگر.[xv]

بدخشانی در خصوصیت این سوره مینویسدکه :«این سوره مشتمل بر یک سلسله نداهای الهی است که متوجه مومنان شده است.دراین نداها الله تعالی بندگان مومن اس را با احکامی که مشروع گردانیدهواخلاقی که به سویش آنان را رهنمائی فرموده مخاطب قرار داده است. »[xvi]

به نظر بدخشانی این نداها همه در اصلاح اخلاق مومنان جایکاه خاصی دارد وهریک قانونی است که گوشه ای از گوشه های زندگی با همی مسلمانان ونحوه معمله آنان راا با اهل کتب تنظیم میکند .و اولین ندا در رابطه به وفا به عهد وپیمان  است:

(یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود) المائده/1

(ای مومنان به پیمانها وفا کنید.) که در آن به پاسداری از عقود تأکید شده است.

محمد ابراهیم الحمد اهداف سوره را:

 وعید برمشرکان، بیم دادن مشرکان از عاقبت بد شرک، یاد آوری نعمت های بزرگ الهی، معرفی دشمن اصلی که شیطان است با جمله مکرهایش, و وصف روزقیامت.[xvii]

 

عفت وپاکدامنی

محمد طیب هدف سوره نور را بیان قواعد چهارگانه جهت دفع فحشاء میداند که مهم برای بدست آوردن عفت و پاکدامنی است^{. [xviii]}

 قاعده اول: عدم ترحم بر زانی حین اجرا شدن فیصله رجم ویا شلاق. درآیه نخستین سوره       الله متعال دستور میدهد که، شمارا در اجرای حد ازحدود الله متعال نرم دلی ورحم نگیرد که باعت نه انجامیدن حد الله متعال شود،

قاعده دوم : عدم رغبت به نکاح زانی وزانیه. درآیه بعدی زنا و زناکار را به حدی بی ارزش میسازد که وجود وی را با وجود یک مشرک یکسان میسازد.

 یعنی، چی مشرک مرد و مشرک زن باشد و چی مرد و یا زن زناکار؟ این نشان دهندة این است که با زناکار ازدواج نکنید، منع و بی رغبتی از ازدواج با زن و مرد زناکار باعث عفت و پاکدامنی مردم میشود.

قاعده سوم: مجازات دشنام دهنده زن و مرد پاک دامن با شلاق. دراین سوره الله متعال یک حکمی که عبارت از حد قذف است بیان نموده است که اگر یک مسلمان مسلمان دیگری را به زنا- دشنام داد, درصورتی که شاهد بر سخن خود پیش نکرد باید هشتاد شلاق زده شود ، جاری شدن حد قذف بر دشنام دهنده سبب عفت و پاکدامنی انسان است.

قاعده چهارم: مسئله لعان است، اگرشوهر همسرخود را به زنا متهم نمود باید شاهدبیاورد اگر پیدا نکرد مسئله لعان بین آنها صورت میگیرد.

گرچه محمد ابراهیم الحمد طوری که درهدف سوره نورگفتیم، درآنرادر آداب معاشرت منحصرکرده است؛ ولی طوریکه معلوم است هدف سوره استخراج و استنباط شدنی است، رأی وسلیقه مفسر درتعین آن موثر است و خود محمدطیب هدف این سوره را بیان عوامل و اسباب عفت خوانده است.

 

هدف سوره منافقون

  به نظر دکتور زحیلی هدف این سوره بیان کشف گروه منافقان است درمدینه منوره ,که درمحیط مدینه منوره منافقان جا گرفته اند.[xix]

ابن عاشور: هدف سوره را بیان فضاحت و رسوایی منافقان میگوید که: صفات قبیحه و بد آنها را که دروغ گویی، پیمان شکنی، منع کردن مردم از راه خدا، اضطراب درعقیده ،تحقیر مسلمانان،        منع کردن مردم از همکاری با مسلمانان میباشد به مردم .

ونیز در این سوره الله متعال آنها را تحقیر میکند که اجسامی اند مانند بدنه های خرما که هیچ چیزی درمیان شان وجود ندارد.[xx]

[i]  – تفسير المنیر؛ ج 29 ؛ ص 187

[ii]  – همان منبع؛ ج 29 ؛ص 215

[iii] – التحریر والتنویر؛ ج ۲۹ ص ۲۷۳

[iv]  – – تفسير صابونی؛ ج 2  ؛ ص 516

[v]  – ازهر البیان, ج 4 ص 733-736

[vi]  – زمحشری, أبو القاسم محمود بن عمرو بن أحمد جار الله  (ت 467 – 538هـ )؛الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل, دار الکتب العربی  بیروت (1407 ق) ج ۴  ؛ص ۷۸۰

[vii]  – فی ظلال القران؛ ج ۶  ؛ص ۳۹۴۴

 [viii]   – الحمد محمد بن إبراهیم أغراض السور فی تفسیر التحریر والتنویرچاپ 1427ه ق. ؛ ج 1 ص 31        

 [ix]  – التحریر والتنویر؛  ج 25؛ ص 6

[x]  – تفسير مراغی؛ ج 16؛ ص 30-31

[xi] – ازهر البیان ,ج 6 ص 340

[xii] – دیوبندی,محمد شفیع عثمانی,تفسیر معارف القرآن ,ترجمه  محمد یوسف حسین پور, طبع انتشارات احمد جام  ایران -بی تا-    جلد اول , صفحه 125

[xiii]  -تفسیر ازهر البیان,ج8 ص 2

[xiv] – تفسير المنير ؛ ج 4 ص 220

[xv] – التحریر والتنویر ؛ج 5 ص 7

[xvi] – ازهر البیان ج2 ص 629

[xvii] – أغراض السور؛ ج 1 ص 15

[xviii]  –مصباح العرفان؛ ص 97

[xix]  تفسير المنير ؛ج 28 ؛ ص 212

[xx]  -التحریر والتنویر؛ ج 28؛ ص 209