۵- مصدر او غير مصدر :
مصدر: مصدر هغه نوم دی چې د هغه څخه نور افعال او مشتقات اخيستل کيږي لکه: ضرب ، حسن
غير مصدر : هغه اسم دی چې د کار په انجام او رامينځته کېدو دلالت نه کوي او له هغه څخه فعل نه اخيستل کيږي .
مصدر په ثلاثي رباعي ، خماسي او سداسي باندې ويشل شوی
ثلاثي مصدر :
مصدر ثلاثي سماعي لکه : کَتَبَ ، کِتَابةً ، رَجَعَ ، رُجُوعاً .
د مصدر ثلاثي ځنې قواعد په لاندې ډول دي :
۱- کوم فعل چې په وزن د (فَعَلَ) وي په کار او عمل باندې دلالت کوي د هغه مصدر د (فُعُول ) څخه دی لکه : جَحَدَ-جُحُود.
۲- کوم چې په حرکت او اضطراب دلالت کوي په وزن د (فَعَلان) راځي لکه : طَارَ-طَيَران
۳- کوم چې په مرض دلالت کوي په وزن د (فُعَال) راځي لکه: صُداع
۴- کوم چې په رنګ دلالت کوي په وزن د (فُعْلَلة) راځي لکه: زُرْقَة
۵- کوم چې په حرف دلالت کوي په وزن د (فِعَالَة) راځي لکه : حِدادَة
۶- کوم چې په غږ دلالت کوي په وزن د (فُعَال) راځي لکه :نُبَاح او په وزن د (فَعِيل) لکه : صَهِیل .
۷- کوم چې په امتناع (لرې کول او حذف) دلالت کوي په وزن د (فِعَال) راځي لکه :نِفَار
۸- کوم چې په عيب دلالت کوي په وزن د (فَعَل) راځي لکه:بَطَر .
۹- د معتدي فعل مصدر د (فَعْل ) په وزن راځي لکه : فُتْح
۱۰- د اجوف فعل مصدر د (فُعْل) په وزن راځي لکه : قِيَام
مصدر رباعي :
مصدر رباعي کوم چې قياسي دی لاندې قواعد لري :
۱- کله چې د فعل وزن( أَفْعَلَ) وي مصدر يې (إِفْعَال) ، مثالٌ: أَرْهَقَ – إِرْهَاق.
۲- کله چې فعل په الف سره آخر شوی وي الف په همزه بدليږي ، مثالٌ: أعطى- إعطاءً.
۳- کله چې فعل معتل وي په تاء مربوطه بدليږي لکه: أفادَ: إفادةً.
۴- کله چې فعل په وزن د(فَعَّلَ) مصدر يې په وزن د (تَفْعيل) راځي، مثالٌ: صَعَّدَ – تَصْعيد.
۵- کله چې فعل مهموز وي په الف سره آخر شوی وي نو مصدر يې په وزن د (تفعِلَة) راځي، مثالٌ: جزّأَ: تجزئَةً، ونمّى: تنميةً.
۶- کله چې فعل په وزن د (فَاعَلَ) وي مصدر يې په وزن د (مُفاعَلَة) کيږي، مثالٌ: جاهَدَ – مُجاهدَة.
۷- کله چې فعل په وزن د (فَعْللَ)مصدر يې په وزن د ( فَعْلَلَة)، مثال: زَلْزَلَ –زَلْزَلَةً.
خماسي او سداسي مصدر :
د خماسي او سداسي مصدر قواعد په لاندې ډول دي :
۱- کله چې فعل په تاء سره پيل شوی وي مصدر يې په وزن د (فَعِله ) راځي ،مثال:تجمْهَرَ- تجَمْهُراً
۲- کله چې فعل په همزه سره پيل شوی وي نو مصدر د الف په زياتوالی سره په وزن د (فعِله ) راځي ،اطمأنَّ- اطمئناناً
او کله چې په الف مقصوره ختم شوی وي همزه بدلون کوي مصدر يې : انتهى- انتهاءً .
همدارنګه د استفادَ مصدر استفادةً راځي .
صناعي مصدر :
صناعي هغه مصدر دی چې د جامدو اسماء او مشتقاتو څخه د مشدد زبر لرونکي ياء او د تاء مربوطه په زياتولو سره جوړيږي لکه : إنسانٌ- إنسانيّةٌ،جدارٌ- جداريّةٌ.
۶- د حروفو د اصل او زيادت له مخې د اسم تقسيم :
د حروفو د اصل او زيادت له مخې اسم په مجرد او مزيد سره تقسيم شوی دی .
مجرد : هغه اسم دی چې ټول حروف يې اصلي وي .
مزيد : هغه اسم دی چې ځېنې حروف يې زيات شوي وي .
مجرد اسم په ثلاثي ، رباعي او خماسي ويشل شوی دی :
ثلاثي ، رباعي او خماسي ( دری ګوني ، څلور ګوني او پنځه ګوني حروفو واله)
چې هر يو بيا په مجرد (يوازې) او مزيد (ډيرو ) باندې ويشل شوي دي
مثلاً : (رجل) اسم ثلاثي مجرد دی او (رجال) ثلاثي مزيد اسم دی ځکه چې الف پکې زيات شوی دی يا لکه : (ضرب ) اسم ثلاثي مجرد دی او (ضارب ) کې يو حرف زيات شوي ثلاثي مزيد بلل کيږي .
د حروفو زيادت دوه ډوله دی :
الف ) په اسم کې د يو مشابح حرف زيادت لکه (جلباب ) چې په اصل کې (جلب ) دی د (ب) تکرار شوی دی .
ب ) : د يو حرف يا څو حروفو زيادت لکه (ضرب ) چې کله الف پکې زيات شي (ضارب ) رباعي مزيد ګرځي .
خلاصه : مجرد اسماء دری قسم کيدای شي : ثلاثي ، رباعي او خماسي او مزيد اسماء بيا په رباعي ، خماسي ، سداسي او سباعي ويشل شوی دي.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………
که تاسو غواړئ چې علمي او تحقیقاتي لیکنې او مقالې مو په دعوت نیوز کې خپرې شي نو لاندې لینک کیکاږئ او مونږ ته په انلاین بڼه خپله لیکنه را واستوئ؛
https://dawatnews.com/submit-article/
شرعي پوښتنه:
که کومه شرعي پوښتنه لری دمهربانی له مخې لاندې فورم ډک کړی او خپله پوښتنه ثبت کړئ.