تهیه کننده استاد ذبیح الله” دانشیار” 

مقـــــــــــــــــــد مه

 

سبزي يعني برگ وساقه وتازه از گياهان ازاولين دوره زندگي بشر براي تغذيه مورد توجه قرارگرفته است . وبتدريج كه انسان درتمدن به ترقيات نايل آمد قسمت هاي ديگرازگياهان مانند ريشه، غده، ساقة زيرزميني، وگل نيزمورد استفاده قرارگرفت.بنحوكه اكنون سبزيكاري عبارت ازتوليد برخي گياهان بمنظورتهيه واستفا ده ازگل، برگ،ساقه ،ميوه ،وريشۀ آنهابراي تغذيه انسان ارزش غذاي وطبي سبزيها بنابرعقيده ليبيك كليه مواديكه براي زنده نگهداشتن انسان وحيوان لازم است دردودسته ازتر كيبات كيمياوي زير موجوداست .

1- هايدروكاربن وچربيها

2- مواد البومينويدي

درقديم اين تركيبات اساس انرژي يعني توليد كننده كا لري براي زندگي انسان وحيوان محسوب ميشد .

افغانستان يك كشورزراعتي است كه در مزارع سرسبزانواع مختلف نباتات بزرميگردد. توسط محقيقين زراعتي درافزايش محصولات مورد مطالعه قرارميگرد . گرچه دربرخي ازكشورهاي جهان درموسم سرد كاهو را درگلخا نهاكشت نموده وحاصل آنرا به بازارعرزه ميدارد. ولي دركشورعزيزما افغانستان اين كاراقتصادي نميباشد .

قابل ياد آوري است بنابر مساعد بودن شرايط اقلمي كشورمان اين كارامكان بزيراست كه درمناطق گرم سيرآن در فصل زمستان كاهوتوليد مكنند.

 

تاريخچه كاهو :

كاهو يكي ازمهمترين وقديمي ترين سبزيهاي سالادي دنيا است . وطن اصلي كاهوآسيا به احتمال زياد ا يران وتركستان ميباشد ، بيش از 2500 سال است كه كاهو به عنوان غذا ودوا كشت ميشود ومورد استفاده  بشر قرار گرفته است :

بعضي از نوشته ها نشان ميدهد كه كاهو در 550 سال قبل ازميلاد شاهان ايراني دستور به كشت و پرورش آن داده اند .و آنرا به مصرف رسانيده اند .

تاريخ بيانگر آن است كه كاهوج‍‍‍‍‍زء سبزيها بوده است . ازوپا يان وقتي درسال 1494 درسرزمين خود استقرار يافتند  آنرا شناخته اند مورد استفاده غذاي قرارداده اند (1).

شواهد باستاني نشان ميدهد ،كه كاهو 4500 سال قبل از ميلاد درمصركشت شده بصورت علوفه درتعليف دام ونيز براي روغن كشي ازبزرآناستفاده ميشد .درمورد مبداي اصلي كاهو نقطه نظرهاي مختلف است . بعضي ها بران عقيده اند كه اين گياهان نوعي گيا هان بومي نواحي مديترانه وآسياي صغير است . بعضي ديگر مبداي آنرا اروپاي جنوبي ،مصر ، وفريقا ي شمالي ميدانند (4)

همچنان كاهو يكي از سبزيجات سابقه است . از زمان آغاز زراعت درمصر به خواص مفيده آن پي برده اند . انوا ع مختلف كاهو را يونيان وروميان باستاني كشت مينمودند درحال حاضر درهمه جا پخش مياشد كه براي بدست آوردن سبزي كه بقسم تازه درغذا استعمال ميشود كشت ميشود . بيش87  رقم  كاهواكنون ثبت شده است . توسط گرستوف كلمب به امريكا برده شده(3).

 

معرفي كاهو:

نام علمي كاهو ( Lactuca  sativa L.  ) است كه متعلق به فاميل گل كشميري( Astera ceae ) كاهو يك نبات يكساله است كه ازيك نوع كاهو وحشي خاردار به نام Lactuca scariola  ويا L. serriola  كه هردو بومي آسياي ميباشند ، گرفته شده است .كاهو اوليه كه انسان مصرف مي نمود ه است ،همانند آنچه كه امروز وجود دارد ،نبوده بلكه برگهاي آن ازهم بازوحالت پيچ وفشردگي نداشته است . شكل كاهو كه از گورهاي مصريا ن به دست امده است ،مويد اين عقده است . رميها كاهوي را ميكا شتند ومورد استفاده قرارمي داند كه برگهاي آن كاملآ پهن ،بدون خار ،داراي شيرابه يا لاتكس يك . حالت پيچ نداشته و نسبت به زودي گل كردن مقاوم بوده است (6).

كاهوداراي ريشه اصلي بوده كه درقسمت علياِي ضخيم وداري ريشهاي جانبي متعدد ميباشد .برگهاي آن بدون دنباله كامل وبه اشكال مختلف قيچي شدگي داشته  ودارا ي رنگهاي مختلف از زرد مايل به سبز تيره ميباشد .كه در بعضي اتواع

جداگانه  پگمنت انتوساين بمشاهده ميرسد (4).

 

ارزش غذاي كاهو:

كاهوسرشار ازوتامين ها ومواد ضروري براي سلامتي انسانها است . بر علاوه برعلت دارا بودن سلو لز زياد حركت دواراني رودها را نيزآسان ميسازد . در 100 گرام كاهو حدود 1،5 گرام پروتين 1،0 گرام مواد معدني 0،9 ملي گرام كاراتين موجود است . دررژيمهاي لاغري بعيلت كالري بسيار كمي كه دارد ،اهميت زيادي يافته وبعلت مصرف زياد آن روزبه روزبراهميت اقتصادي ان فزوده ميشود . چنانچه كاهو پس از برداشت درمقابل آفتاب قرارگيرد مقدار زيادي از ويتامين ها واملاح معدني خودرا از دست ميدهد . كاهو دارا مقدار زيادي فسفر ، آهن ، سديم ، وكلسيم است . ماده تلخ كاهو به عنوان داروي خواب آور استفاده ميشود . اين گياه نيترايت زيادي را دربرگهاي خود ذخيره ميكند ( 4).

در100 گرام كاهو تعداد 94 در صد آ ب ، 5/2 در صد كا ر بوهايدريت 1/2 در صد پروتين 3/0 در صد چربي ، 5/0 در صد فيبر و2/1 در صد تركيبات معدني وجود دارد . درايران از كاهو به صورت هاي مختلف استفاده ميشود . در خارج كاهورا به تنهاي بصورت تازه درتهيه ء سالاد يا همراه با ساير سبزيهاي سالادي استفاده فرار ميدهند . دربعضي از كشورهاي اروپاي ، امريكاي وكشور چين سا قه كاهو را پخته ، مصرف ميكنند (6) .

 

ارزش داروي كاهو :

كاهو در زبان  عربي (( خس )) ناميده شده ، در احاديث اسلامي هم توجه بوده وبراي آن خواص وآ ثارمفيدي بيان شده است. به ثيامبر اسلام فرموده اند . كل الخس، يورث الناس ، ويهفيم و الطعام : ترجمه : كاهوبخوريد ، زيرا خوردن كاهو ،خواب آوربوده ، وهم غذا را نيز آ سان مگرداند . از نظر طبي ودرماني هم ، ميخوانيم ، محمد ذكريا ي رازي گفته است . وبراي مجاز هاي ساز گار است. كاهوبراي مزاجهاي كه دچار بيماريهاي سرد وبادهاي مختلف هستند  سازگار نيست. براي معالجه ء سرفه پشت سرهم ، كه علت آن ماده رقيق وتحريك كننده ايست كه از سر ترشيح ميشود خوردن كاهو مناسب است. داكتر ديكري مينوسد : كاهو سبزي اشتها آ ور وممتازي است . كه خواص زيادي به آن  نسبت مي دهند . كاهو براي افراد مبتلا به نفريت  بيماران عصبي وكبدي توصيه شده ؛ اثر ضد تب ضد روما تسيم ، ضد خونريزي ،  فيز به آ ن نسبت  داد ه ميشود . علاوه برين كاهو بخاطر داشتن ماده ء بنام  ( لاكتوكاريوم ) خواب آور است . براي درمان برينشب هاي سخت ، سياه سرفه تحريكات عصبي ورفع سيلان مني نيز موثر است .كاهو به علت داشتن مقدار((سلولوز)) تخليه روده ها را آسان ميكند . وبراي مبتلا يان پرقان ، انسداد كسه صفرا، حبس ا لبول ونيز اشخاصيكه گلسترول خون آنها زياد است. وستعداد چاق شدن را دارند بسيار مفيد است .درباره كاهو داكتر غياث الدين جزايري مينوسد . سالاد كاهو وكرم ضد برنيست . كاهو وكچالو ضد كم  خوني وسالاد كاهو همراه بادنجان رومي درمان بيماريهاي عصبي است . همچنان سالاد كاهو با پياز درمان كم اشتهاي، سالاد كاهو به تربچه ضدتب ، سالاد كاهو با زردك ضد انزايم كبدي ميباشد . اين رابايد توجه داشته باشيم كه كاهو با اين غذاها ساز گار نيست . باشير، با شريني ، انجير ، عسل ، مركبات ،خربوزه ،تربوز ،انگور ،شاه توت وغيره سازگار نيست.

 

طبقه بندي كاهو :

نام علمي كاهو Lactuca sativa L. است كه متعلق به تيره كلاپركها ويا Compositeae ميباشد . كاهو يك سبزي يكساله بوده است . كاهونظر به موجوديت فعلي آن به چهار نوع است.

 

كاهوي پيچ يا كاهوي گرد:

نام گياه شناسي اين نوع گياهي كاهو Lactucasativ  l. var . capitata  ميباشد.        برگهاي اينوع كاهو بطور نسبآ فشرده روي هم قرار ميگرند. برگهاي داخل آن سفيد ويا زرد رنگ است. ولي بر گهاي بيرون آن سبز رنگ ميباشد.                      اين ورايتي گياه شناسي داراي دو نوع كاملآ مشخص است.                                   يك نوع آن كه بنام “باترهد” ويا پيپ ليتوس ميگويند. داراي برگهاي نرم                 بوده كه روي هم قرار گرفته اند. و خيلي زود آسيب مي بينند. نوع ديگر                 آن ” كريسيب ” ميباشد. كه به آن آيس بورگ هم گفته ميشود.                              برگهاي در اينوع كاهو بسيار شكننده وتر بوده كه ممكن است لب برگها         دندانه دار و حالت پيچدگي نيز داشته باشد.

برگها توليد يك كرۀ بسيار فشرده و سخت ميكند اينوع كاهو چون توليد                   سر هاي بسيار محكم ميكند.

 

كاهو پيچ معمولي:

نام علمي اين كاهو Lactaca Sativa  L. var . longifolia  ميباشد.                              اين نوع كاهو ايستاده است و ساير ارتفاع بتۀ آن به 30-40 سانتي متر برسد.           برگهاي بيروني آن نرم و سبز هستند ولي برگهاي داخلي آن سبز مايل به سفيد           بوده كه بسيار شكننده ميباشد.ميتوان گفت شكنندگي اين نوع كاهو                            از نوع اولي بيشتر است. اين كاهو در ايران مورد استفاده زياد دارد                        و بيشتر كاهو هاي در حالي كشت از اين قسم ميباشد.

 

 

كاهو پرك يا كاهو برگ:

نام اين نوع كاهو Lactaca    Satival. Var . crispa  ميباشد.                               بر خلاف كاهو پيچ معمولي برگهاي آن روي هم قرار مي ميگرند.                          و جدا از يكديگر هستند. بر گهاي در اين نوع حالت شكنندگي چندان ندارد                 ولبه هاي آنها دندانه دار هستند اين قسم كاهو در ايران چندان طرفدار ندارد              و به آن كاهو برگ نرم هم گفته ميشود. رنگ آنها در آن ممكن است                        سبز روشن  ويا قرمز باشد.

بعضي از انواع كاهو مخصوص كشت در گلدان در زمستان است.

 

 

كاهوي ساقة :

اين نوع كاهو را آسپارا گوس لتوس يا سلتوس تايپ مگويند.                                نام علمي آن Lactuca  sativa  L, asparajina   است .                                   تنها ساقه آن قا بل استفاده است ، ولي گاهي برگهاي لطيف وكوچك آن هم مصرف ميشود . اين نوع كاهو درايران مورد استفاده ندارد .                                            واصولآ ازكشورهاي دنيا به اين كاهوعلاقه چنداني نشان نمي دهد .                       بيشتردراروپا امريكا كشت ميشود . در چين اين نوع كاهورا ميپزند ومصرف مكنند (6).

 

انواع كاهو از نظرباغباني :

ازآنجايكه كاهو انواع ويتامين ها را بمقدار زياد دارا ميباشد .                                  ومصرف آن ازنظربهداشت درتغذيه انسان زياد است انبارتحيه شده واصلاح بزرممالك خارجه انواع بسيار ازاين گياه هانراتهيه نموده ودر دسترس سبزيكاران قرار داده اند . كه ذكر نام تجارتي تمام آنها ازحو صله اين كتاب خارج است .          مادر اين جا به شرح طبقه بندي كاهو از نظرنوع وفصل توليد اكتفا نموده ودرهر يك از دسته ها نام تعداد كمي ازانواع را ذكر ميكنيم .

در انبارهاي بزرفرانسه انواع كاهورا ازنظر فصل كه محصول مورد استفاده قرار ميگيرد به سه دسته تقسيم ميكند .

كاهوي بهاري .

كاهوي تابستاني

كاهوزمستاني (5).

 

آب وهواي مناسب :

كاهويك سبزي فصل خنك است . درتمام مناطق كه متوسط درجه حرات ماهانه بين 12-15 درجه سانتي گراد است بخوبي پرورش ميابد .                                       كاهوبه درجه حرارت زياد بسيار حساس ميباشد . وقتيكه درجه حرارت با لا باشد    برگها شروع به نوك سوختگي مكنند .درجه حرارت 30 درجه سانتي گراد بزودي وارد دوره خواب ميشوند وجوانه نمي زنند .كاهو جزسبزي هاي است كه در تمام طول سال به شرط دارا بودن آب وهواي مناسب قابل كشت است .                        كشت تا جمع آوري كاهو حدود 150 روز طول ميكشد . در موقع كاشت كاهو دوعامل را بايد مد نظر گرفته شود . 1- درجه حرارت  2- طول مدت روز .          درمناطق كه زمستان ملايم دارند درفصل خزان ميكارند .ولي درنقاط سرد سير دراوايل بهار ميكارند . چنانچه جمع آوري كاهو با هواي گرم مصادف شود قبل از رشد كافي شاخه گل دهنده ظاهرشده بته كاهو به بزر مينيشند . دران موقع برگهاي كاهو طعم تلخ وزننده پيدا كرده غيرقابل استفاده ميشوند .بهترين مناطق براي كشت كاهونواحي سرد سير ومرطوب (6).

كاهو ازنظر حساسيت به نورمتفاوت اند . امروز با استفاده از روشها به نژاد كاهوهاي توليد ميشوند كه روز خنثي است . آب وهواي معتدل ومرطوب براي انواع بهاري نيز مناسب نيست . درحاليكه انواع تابستاني دراين نوع آب وهوا نتيجه خوب نمي دهد بطور كلي با توجه به متفاوت بودن آب وهوا درايران مي توان  كاهورا درهر فصل ازسال كشت نمود (4).

 

خاك مناسب كاهو :

كاهو درانواع مختلف خاكها فابل پرورش است ، ازخاكهاي “رسي لومي “وشني لوم ” گرفته تا خاكهاي كه فصدي هموس |”پيت”وماك آنها زياد است كاهو بهترين نتيجه وبالاتر كيفيت رادرخاكهاي شني لومي  وسليتي لومي خواهد داشت ،              به شرط آنكه از نظر مواد آلي كاملآ غني باشد . اگر ترجيح ميدهيم كه محصول زود رس داشته باشيم . خاكهاي شني لومي برساير خاكها خوبتراست.                    چون زود گرم ميشود . اگر زود رسي مسله بوجود نمي آورد . درين صورت بهتر است از خاك هاي سلت لومي استفاده شود كاهو در خاك هايكه اسيدي هستند خوب رشد نميكند . نا گفته نماند كه در خاك هايكه ph خنثي دارند ، نيز محصول خوبي  نخواهند داشت . چون درين نوع ph بعضي عناصر چون  آهن ومگنيزيم خوب جذب نميشوند. آزمايش هاي مختلف نشان داده است كه وقتي phخاك از5/5 به 5/6 ميرسد ميزان محصول كاهو به نحو چشم گير افزايش ميابد . ا ضافه كردن آهك به خاكهاي اسيدي وعضوي (ph كمتراز2/5 ) ضروري به نظر ميرسد .كاهو در خاك هايكه طبيعتا كمي قلوي هستند ، محصول خوبي نمي دهد .                       محصول خوبي نمي دهد .phمناسب براي كاهو بين 8/5 تا 6/6 ميباشد .              زمين كاهو از زهكشي خوبي برخوردار باشد . درعين حال كه رطوبت راهم حفظ كند . خاك بايد عميق ، غني از مواد عضوي وبه معروف پر قوت باشد . سطح خاك بايد كاملا صاف ونرم وعاري از علفهاي هرزه ، كاه وباقي مانده گياهان باشد تا بذور ريز كاهو به خوبي جوانه بزند . وهچنين ريشه هاي كاهو به راهتي رشد نمايند . درين مورد ازمصرف كود حيواني تازه درقوريه ودرزمين اصلي بايد خود داري كرد .

 

كودمناسب براي كاهو :

چون ريشهاي كاهو سطحي هستند بنابرين زمين بايد ازمواد غذاي غني باشند .         كود حيواني لازم بنوع زمين وميزان كود داده شد ه دركشت هاي قبلي بستگي دارد   درهرصورت اين ميزان بين 25تا 40 تن در هكتار توصيه شده است .چنانچه از نظر مالي مشكلي نداريم ،اين مقدار تا 75 تن درهكتار قابل افزايش است .              كود حيواني يكي دو ماه قبل از زمان كشت به زمين اضافه ميگردد وبه وسيله ديسك به زير خاك برده ميشود . براي صرفه جوي در مصرف كود هاي حيواني ميتوان با كشت كود هاي سبز ازقبيل ،شبدر،و انواع لوبيا به مقدار زياد مواد عضوي وهموس خاك را تامين نمود .

كودهاي كيمياوي دربالابردن ميزان كمييت وكيفيت محصول نقش عمدة دارند .كاهو غير از كود هاي نايتروجنداركه به ميزان حدود 150 تا 200 كليو گرام درهكتار به زمين داده مشود .به فسفر وپتاشيم هم ضرورت دارد . كه آنرا قبل ازكشت به زمين ميدهد . سپس زمين به فارو تبديل ميشود بهتراست كه 20 تا 30 فيصد كود نايتروجنداربصورت سرك دردو يا سه نوبت به زمين اضافه ميگردد .     كود سرك يا بوسيله كود پاشي وتراكتور زير خاك ميشود . ويا در جويهاي آ بياري پخش ميگردد . وبلا فاصله آبياري انجام  ميشود . هنگام مصرف كودهاي نايتروجندار مي توان ازكودهاي فيترانه ، اوره وسولفات آمونيوم استفاده كرد . درخاكهاي شني بايد كود نايتروجندار بيشتري به زمين داده شود . مقدار نايتروجن خالص مورد نياز بين 150 تا 200 كيلوگرام در هكتار است ، كه گاهي اين ميزان به 250 كيلوگرام مي رسد.

 

ازدياد كاهو :

بذر كاهو را معمولا درگل خانه كاشته پس ازآ نكه نهال حاصله داراي سه يا چهار برگ شد به محل اصلي منتقل ميكند . درپاره از مواقع نيز ممكن است . بذر را در محل اصلي كاشت ولي پس از سبز شدن بذر نهالهاي زايد رابايد تنگ كرد .مادرين قسم ت بذر كاهو وتحيه زمين وسپس كاشت بذر در خزانه ونشان نهال درمحل اصلي را مورد مطاله قرار ميدهيم .

 

(الف( – بذركاهو :

از حيث رنگ دونوع بذر كاهو يافت ميشود . يكي تيره وديگري روسن كه ميتوان آنهارا بذر سياه وبذر سفيد ناميد . شكل بذر كاهو كشيده ونوك تاريك است وروي آن   5تا 7 برجستگي مشاهده ميشود قرار ذيل است .

طول 3تا 4 ملي متر

عرض 8/0 تا 1 ملي متر

ضخامت 3/0 تا5/0 ملي متر

وزن يكهزار دانه بذر كاهو 8/0 تا 2/1 گرام وزن يك ليتر آن 440 تا 480 گرام ميباشد . ودر يك كيلو گرام آن بيش از يك ميليون بذر موجود است . بذر كاهو قوه ناميه خودرا در بهترين شرايط تاچهارسال حفظ ميكند. دربذر تازه تعداد بذور سبز شده خيلي كم است. ولي اگريك سال ازعمرآن بگزرد تقريبآ 90 % آنها سبز شود وعلت آن تغيرات است كه در نسج پوست بز ظاهر شده ومبادله گاز كاربن واكسجن رادرموقع سبز شدن بزرممكن ميسازد . سبزشدن بزر كاهو دردرجه حرارت كم (3تا 4) درجه (6 تا 12 ) روز بطول ميانجامد ولي در25 تا 30 درجه حرارت در مدت 24 تا 48 ساعت كليه بزور سبز ميشوند . تجربه نشان داده است    بزور كه ديرسبز ميشوند توليد نهال ميكنند كه خيلي رود گل كرده وبزرميدهد.           زود گل كردن بته كاهو تابع عامل ديگر نيز هست كه طول مدت روز ميباشد .         تآ ثير طول مدت روشناي درروز براي انواع مختلف كاهو متفاوت است .               بطوركلي انواع وحشي اين گياه نسبت بمدت روشناي خنثي هستند .                       يعني نه روز بلند ونه روز كوتاه ميباشد . ولي بين انواع اصلاح شده كه درسبزيكاري مورد استفاده قرارميگرند .درانواع تابستاني اگر مدت روشناي كم شود نهال دير بزر مشود . ودرانواع خزاني وزمستاني كه معمولآ دراين فصل طول مدت روشناي كوتاه است اگر بطور مصنوعي تعداد ساعات روشناي را كمتر كنيم نهال كاهو خيلي دير تر از معموگل كرده وبزرميدهد .                            ازاين خاصيت بته كاهوميتوان استفاده نموده وبا تغير مدت روشناي روز گل كردن آنرا بتآخير انداخته بااين ترتيب كه تعداد بته ها را به سه دسته تقسيم كرده ويكي از آنها را مدت هشت ساعت درروز روشناي ميدهد .                                             ديگر را (12 ) ساعت وبلاخره دسته سوم را تمام مدت روزتحت تآثير نور قرار ميدهيم بدين ترتيب براي مدت زيادتري از محصول تازه كاهوبهره مند  ميشويم .

 

)ب( تهيه زمين :

اين موضوع را دربالا ذكر كرديم كه زمين كاهو را با يد شخم عميق نمود تاقدرت ذخيره شدن آب درآن زياد شود وسطح خاك كاملا پوك ونرم گردد. درموقع شخم زدن زمين بطريقي كه در قسمت كود بيان كرديم و مقدار مواد غذاي براي بزردر گل خانه وبراي نهال درمحل اصلي با خاك مخلود ميكنند وپس ازآينكه زمين بدين بد ترتيب تحيه شده در گل خانه اقدام به كشت نهال كاهو مينمايند.

 

(ج( كاشت بزر در خزانه :

موقع كشت بزر درخزانه بست به اينكه نهال را ازخزانه اول مستقيما به محل اصلي منتقل نمايد . ويا اينكه پس از عبور از خزانه دوم درمحل دايمي بكارند قضاوت ميمنايند . درصورت اول پس ازآنكه نهال داراي چهار برك شد آنرا به محل اصلي منتقل ميكند . براي اين منظور بايد چهار تاشش هفته قبل از نشاني نهال در مزرعه بزر را در خزانه كاشت . درصورت دوم يعني استفاده از خزانه دوم يا گل خانه انتظار هشت تا ده هفته وقت لازم است. براي كشت درخزانه دوم پس از آنكه نهال داراي سه برگ شد عمل منشا انجا م ميگرد. ودر اين گلخانه فاصله بين بته ها چهار تا چنج سانتيمتر در هر جهت ميباشد . محل خزانه دوم معمولا درشاسي يا درروي سكوي گل خانه ويا جعبه مخصوص باين كار ميباشد .     ولي كاشت نشا درجعبه  بكاشت روي گلخانه ويا خاك شاسي ترجح داد . زيرا عمليات مربوط به مقاوم نمودن نهال به محيط خارج وحمل نقل آن به مزرعه آسانتر ميباشد . مراقبت خزانه درطول مدت نمو گياه عبارت است جين ونرم كردن خاك دربين رديف ها ومخصوصآ آبياري كه به هيچ عنوان نبايد خاك سطح خزانه خشك شود . پس از آنكه نهال به رشد كافي رسيد . بايد آنرا براي كاشت .محل اصلي به هواي آزرد خارج عادت داد وآنرا به شرا يط محيط مزرعه كه درجه حرارت كمتر وخشكي زيادتر ونور بيشتر است مقاوم نمود . براي اين منظور اگر  خزانه درشاسي ويا گل خانه باشد پنجره شاسي را بدريج بلند ميكنند تا در هر دفعه مقدار بيشتري هواي خارج وآزاد به گياه برسد . واين عمل را آنقدر ادامه داد وتكرار ميكنند تاآنكه پس از 5 يا 6 روز فقط شب ها دري شاسي را بسته وروزها بكلي برميدارند . وهم زمان با تحويه مقدار آب را نيز كم ميكنند تا گيا ه به كم آبي وخشكي عادت نمايد(5).

 

آبياري كاهو :

كاهو گياهي است كه با آب فروان وآبياري مكرر احتياج دارد .                             وهيچگاه نبايد سطح مزرعه كاملآ خشك شود زيرا اين گياه نمي تواند آب نيا ز خود ر ا دراعماق زمين  جستجوكند . بهترين طريقه آبياري در كاشت كاهو آبياري مصنوعي است .

تعداد دفعات آبياري بسته به آب وهواي محل ونوع زمين متغير است .                   درزمين هاي سست شني بايد اقلآ هروز يك مرتبه محصول كاهورا  آبياري نمود ودراراضي رس وشني كه تا اندازه رطوبت را نگاه ميدارد هفته يك مرتبه آبياري كافي است . كاهو بزري به آبياري عكس العمل خوبي نشان ميدهد . به علاوه دسترس به آب كافي دردوره روشي با عث افزايش وزن گياه ودر نتيجه افزايش عمل كرد بزرميشود البته براي محصولات بزري اين علاقه مندي وجود دارد . كه آبياري تا 5 روز پس از بلوغ نيز تكرار شود براي توليد بزراگر هدف عمده افزيش بيش از حد وزن گياه باشد ممكن است مضر باشد . زيرا زماني مناسب براي برداشت بزر را به عقب ميزند (4).

 

تغذيه كاهو :

این گیاه باید در خاک کاشته شود . که ph  آن حد اقل شش باشد د ر عمل میتوان بااضافه کردن مواد آهکی درهنگام آمده سازی زمین ph را به 5/6 رساند زیرا این گیاه به کمبود کلسیم نیزحساسیت نشان میدهد .

عکس العمل کاهوبزری به مواد غذای مانند الگوی است که درگیاهاه زراعتی برای مصرف تازه خوری توصیه میشود . تولیدکنندگان بزروهمچنین تولید کنندگان کاهو تازه از فورمل 2:2:3 برای n:p:k  استفاده مکنند .                         درعمل کرد بزرکاهونقش مهمی دارد . طوریکه تا 80 کیلو گرام درهکتار عکس العمل نشان میدهد . با این صورت مصرف اضافه باعث نرمی و غیرطبعی شدن تاج کاهو شده واین پدیده درزمانیکه عملیات وجین خالص  سازی انجام میشود ایجاد شکل میکند . انها را میتوان دردو مرحله مصرف کرد . یک درمرحله آمده سازی زمین ومرحله بعدی که به عنوان کود مکمل است به عنوان کود سرک بروی گیاه محلول پاشی میشود وبااستفاده از محلول اوره این عمل درطی رشد گیاه انجام میشود . بااین روش کاربرد کود ، خطر آب شوی رفع میشود . به علاه کاربرد حتی درمرحله بولتنیک با عث افزایش عمل کرد بزرخواهد شد (2)

مقدار محصول وطرق جمع آوری :

مقدارمحصول به عوامل زیاد بستگی دارد . از آنجمله این عوامل میتوان نوع کاهو کاشته شده طریق کشت ،آب وهوای (حداقل وحداکثرحرارت ومیزان بارندگی ).     ساختمان وجنس خاک وغیره رانام برد . ولی مقدار محصول بین25 تا 35 تن درهکتار میباشد . طریق جمع آوری با داس مخصوص یا چاقوی تغه بلند میباشد .    که بته کاهو را از یکی دو سانتی متر زیر خاک قطع میکنند .بعد از جمع آوری برگها آفات زدگی واحتمالآ سرما زده را جداکرده بوتها را درصندوقهای چوبی یا کارتن بسته بندی میکنند . طرزبسته بندی بدین ترتیب است . که باید ریشه های روی هم وبرگهای مقابل یک دیگر قرار میگرند. میتوان با قرار دادن بسته های کاهو در ما شین یا قطارسرد خانه دار آن را به نقاط بسیاردور حمل نمود .              ازآنجایکه زمان رسیدن کاهو یکنواخت نیست ،عمل برداشت در چندین مرحله انجام میگرد. بسته بندی وحمل نقل کاهو برای تره باردرصندوقها ی چوبی انجام می گرد. برای جلوگیری از پژمردگی کاهو لازم است از کاغذها ی ویژه ضد رطوبت که دربین ردیف های کاهودرصندوق های چوبی قرار می دهند استفاده نمود . درورقه های پلاستکی نازک نیز میشود کاهورا نگهداری کرد .

درحرارت صفر درجه سانتی گراد ورطوبت نسبی 95 فصد میتوان کاهو رابه مدت حد اکثر 7 هفته نگهداری کرد . گازاتلین که از میوه ها ویا بادنجان رومی در انبارها به وجود می آید ، لکه های سرخ رنگی دربرگها ورگبرگهای کاهو ایجاد می کند (4).

 

انبارکردن کاهو:

چنانچه هنگام برداشت ،کاهواز سلامتی خوبی برخوردارباشد وآلوده به بیماری تا آفات نباشد .در حرارت نزدیک به صفردرجه سانتی گراد . میتوان آنرا برای مدت 3تا 4 هفته درسرد خانه نگهداری کرد.

 

مراقبت از مزرعه کاهو :             .                                                                                     

الف : مبارزه با علف های هرزه :

چون ریشه کاهو سطحی است . کاهوقدرت مقاومت با علف های هرزه راندارد .        ا ین مسله دراوایل رشد خیلی شدید است وزود علف های هرزه برکاهو غلبه پیدامکند . بنابر این چنانچه ازکولیتو اتر استفاده میکنیم ،توصیه میشود ازکولیتواتر های تیغه ای بجای کولیتواترهای دندانه ای استفاده شود . عمق تیغه ای کولیتواتر درخاک نباید از5 تا 7 سانتی متر بیشتر شود . ودرغیر این صورت باعث قطع شدن ریشه های کاهو میگردد . میتوانم ازانواع علف کشها ی برگ باریک وبرگ پهن برای مبارزه با علفهای هرزه استفاده کنیم .

»»» ب. کود سرک :

مقدار100 تا 150 کیلوگرام کود نایتروجندار خالص بصورت سرک در 2 تا 3 نوبت لازم است .

»»» ج. رطوبت :

مزرعه کاهو به آبیاری زیاد ضرورت دارد . لذا هیچ موقع نباید مزرعه کاهوکاملا خشک شود بهترین طریقه آبیاری ” روش نشستی ” ودرصورت امکان آبیاری بارانی میباشد (6).

 

نتیجه گیری :

کاهوجز غذای عمده به حساب میرود . برای سلامتی  انسانها اهمیت زیادی دارد .   کاهورا درسالا د استفاده میکنند . به پیمانه زیاد فاسفورس ،پوتاشیم ،مکنیزیم و کلسیم ویک اندازه کمی سودیم هم دارد . همچنان به پیمانه زیاد ویتامین ها ی B6 ،B2 ، B1،ویتامین A  هم دارد .

اشخاصیکه به مرض چاق فشارخون مبتلا هستند باید از سبزی کاهو استفاده کنند.     هم چنان کاهو اهمیت زیادی را در رفع صفرآ ، زردی ،سوزاک ،بند کردن ادرار   هم چنان در تصفیه خون برای جلا ورنگ مو، وآرامش عصاب رول مهم دارد . اینکه کاهو اهمیت غذای وداروی زیاد دارد . به تعداد زیاد مواد منرالی وتامین ها    دارد . لذا ما با ید به پرورش کاهو توجه زیاد کنیم . کاهو سبزی موسم هوای سرد است .وشرایط محیطی کشورمان برای پرورش کاهو مناسب است .                       ومیتوانیم سبزی کاهو را در موسم های مختلف سال کشت کرد .                          د رننگرهار، لغمان وسایر ولا یت های سرد میتوان آنرا درفصل تابستان حا صل خوب ازآن بدست آورد . متآ سفانه درکشورما برای سبزی کاهوهیچ توجه نشده است . لذا ما با ید تولید سبزی کاهورا برای دهاقین خود سفارش کنیم .تا پرورش سبزی کاهو درکشور ما رواج پیداکرد .

 

 

سفارشات :

از آنجایکه نباتات را منحیث یگانه موجود تضمین کننده زندگی بشریت درزمین قبول کردیم . با توجه به اینکه کشور ما افغانستان باداشتن 70 ـ 80 فیصد اراضی زراعتی منحیث یگانه محیط برای زرع انواع گوناگون نباتات زراعتی محسوب میگردد. وزراعت به پیمانه تنها میکا نیزم اقتصادی که دررشد وتقویه خراب شده این کشور نقش دارد .

این جانب منحیث یگانه علاقه مند دربخش تحقیقات درمورد تربیه وپرورش کاهو واهمیت غذای آن طر ح وپشنهاد خود را درمورد بهبود وتوسعه  این سبزی به شرح زیر تحت چند شماره بصورت مختصر اراه میدارم .

• ازتجارب بدست آمده وترویج کشت انواع کاهو در ولایت محلات مختلف کشور لازم است تابرای زارعین وزمین داران در رایط به ارزش غذای اقتصادی وداروی کاهو شرایط چگونگی زرع آنها معلومات داده شود .
• اکثر دهاقین افغانستان به کشت وکاری سبزی کاهو آشنای ندارند . باید درباره این نبات توسط افراد مسلکی وفنی آموختانده شود .
• ورایتی هایکه دارای حاصل بلند باشد به دهاقین معرفی گردد.
• متخصصین نسلگیری نباتات تلاش نماید تا ورایتی های مقاوم را درهر منطقه ازکشور با در نظر داشت امراض موجود وشرایط محیطی آمده نمایند .

 

ما خــــــــــــــــــــــــــــــذ :

• اردستانی ، احمد صادق ، راه جوان ماندن با غداری وداروی گیا هی ،  تهران حافظ نوین 1373  ، صفحه 389 .
• تهران فر ، پوریزدی ، محمد تقی ناصری ، تولید بزر سبزیجات ، شهد جهاد دانشگاه شهد ، 1384 صفحه 105 الا 118 .
• پیش بین ، اسماعیل ، سبزیکاری درویلا ، تهران ، 1384 ،صفحه 80 الا81 .
• پیوست ،غلام علی ، سبزیکاری ، دانشیار دانشکده علوم کشاورزی دانشگاهی گیلان ، 1385 صفحه 186 الا 189 .
• شیبانی ، مهندس حسن ، باغبانی جلد دوم ( سبزیکاری قسمت اول ) تهران ،1369 هجری شمسی ، 234الا 248 .
• دانشور ، محمد حسین ،پرورش سبزی ، اهواز دانشگاه شهید چمران ، صفحه 98 الا 109 .
• مهرین ،مهر داد ، خواص میوها وخوراکی ها ، انتشار خشیار ، 1383 صفحه 66الا 68 .