نویسنده: ذبیح الله دانشیار
ناشر: دعوت نیوز.کام
مقدمه
قره قل یک نژاد گوسفندی که دارای پوست مرغوب و به شکل حلقه حلقه می باشد. گوسفند قره قل در هوای خشک و دشت های کم آب زندگی می کند یعنی در شرایط گرمای 45 درجه در تابستان و منفی 30 درجه در زمستان مقاومت دارد. از سال 1400 قبل از میلاد به این سو این حیوان شناخته شده است. در زبان ترکی (قره) به معنای سیاه و (قل) به معنای دریاچه است. در ولایت سرخان دریای ازبکستان شهری به نام قره قل وجود دارد که خاستگاه این نژاد می باشد. بعد ها نیز به سایر کشور های آسیای مرکزی، افغانستان و ایران کشانیده شده است. گسترش اکوزیست این حیوان به همین مناطق محدود است. پرورش قره قل در کشور آفریقایی نامیبیا نیز صورت می گیرد.
گوسفند قره قل
قره قل نام نسل گوسفندی است که دارای پوست مرغوب بوده شهرت جهانی دارد. مو های پوست این گوسفند به شکل حلقه حلقه به رنگ های مختلف میباشد. گوسفند قره قل در هوای خشک و دشت های کم آب توافق داشته در شرایط گرمای 45 درجه سانتی گراد در تابستان و منفی 30 درجه در زمستان مقاومت دارد.
این حیوان از قرن 1400 قبل از میلاد به اینسو شناسایی گردیده مورد استفاده بشر قرار دارد. نام گوسفند قره قل از نام جویی که در شهرک قره قل ولایت سرخان دریا در ازبکستان قرار دارد گرفته شده است در زبان ازبیکی، قره به معنی سیاه و قل جوی را می گویند. در داخل این شهر جوی بزرگ مملو از لوش و لای سیاه در جریان است به همین لحاظ این شهر را به نام قره قل یا سیاه جوی می نامند.
چوچه این حیوان بالاثر تغییرات جنتیکی در شهرک قره قل به دنیا آمده است. بدین اساس نام این گوسفند از محل پیدایش آن نام گذاری شده است این نسل بعدا به طرف سایر کشور های آسیای مرکزی افغانستان و ایران کشانیده در همان مناطق توافق نموده است.
تربیه قره قل در یک کشور آفریقایی به نام نامیبیا نیز صورت می گیرد که در قرن 20 توسط جرمنی ها غرض تولید پوست انتقال داده شده است. از پوست این حیوان، کلاه، پوستین، پوستینچه و بالا پوش ساخته می شود. افغانستان پس از قالین و پسته، بزرگترین منبع صادرات این پوست بوده است. سالانه در حدود 16-50 میلیون دالر از این مدرک عواید دارد زیادتر خریداران این پوست کشور انگلیس، دانمارک و فنلند و چین می باشد از پوست قره قل چندین شکل کلاه ساخته می شود. که هر کدام آن نمایندگی از فرهنگ همان ملت می نماید. قیمت یک پوست عادی بدون آش از 10 تا 50 دالر میباشد. قیمت یک پوست قره قل در خارج از 200 الی 1600 دالر میباشد.
تربیه گوسفند قره قل
گوسفند در هوای خشک تربیه شده از آن پوست خوب به دست می آید در هوای مرطوب پوست خوب نمی دهد افغانستان دارای 8.7 میلیون گوسفند میباشد از جمله یک میلیون آن قره قل می باشد.
تجارت قره قل
شغل کار وبار و تجارت قره قل، یکی از مشاغل اصلی مردمان افغانستان بوده از سالیان خیلی درازی است که مردمان کندز، بلخ، جوزجان، سمنگان و اندخوی به این شغل دست داشته تجارب کافی دارند. طور اوسط افغانستان سالانه 500 هزار جلد صادرات دارد.
تاریخچه استفاده و تجارت پوست قره قل در افغانستان
مردم اوزبیک و ترکمن شمال افغانستان، از قرنها به این طرف غرض گرم نگهداشتن سر، از پوست قره قل برای خود کلاه می ساختند تا آنکه در قرن 18-20 در میان مامورین دولت به عوض لنگی مروج یافت امیر حبیب الله، نادرخان، ظاهرخان و داود خان نیز از این کلاه در سفر و حضر استفاده می نمودند.
در قرن 19 و 20 پوست قره قل علاوه بر استفاده داخلی،صادرات به هند بریتانیا داشت. شاه امان الله و ملکه ثریا در ایام سفر از محصولات قره قل استفاده نموده، بدین ترتیب به جهان معرفی قره قل را نمودند. در زمان ظاهر خان تجارت پوست قره قل به انگلیس و امریکا راه یافت در سال 1312 هجری شمسی دولت افغانستان امتیاز تجارتی قره قل را به سوداگران داخلی اعطا نمود و برای اولین بار پوست قره قل ذریعه بانک ملی که توسط عبدالمجید خان زابلی منحیث نخستین بانک خصوصی در افغانستان در سال 1312 ایجاد گردیده بود به بازار لندن عرضه گردید در سال 1317 شرکت عمومی قره قل تاسیس گردید، یک سال بعد آن یعنی 1318 در شهر نیویارک موسسه ای به نام ” افغان تریدنگ کمپنی” ایجاد گردید و توسط این شرکت، مال التجاره افغانی بشمول قره قل عرضه میگردید. در سال 1321 هجری خورشیدی، افغانستان به ایالات متحده امریکا به ارزش 2 میلیون دالر پوست قره قل صادر نمود، که از عواید همچو منابع در پروژه های بزرگ انکشاف زراعتی و انکشاف حوزه دریای هلمند استفاده بعمل آمد. بدین ترتیب فروش پوست قره قل در جمله عواید مهم ملی ما محسوب گردید. پس از آغاز جنگ های داخلی، دسترسی تجار افغان به بازار های بزرگ نیویارک و لندن جاییکه پوست قره قل در آنجا بازار گرم داشت و از آن در ساختن کلاه،شال ها و بالا پوش های قشنگ استفاده میشد، قطع شد.
دو دهه جنگ های داخلی نیز باعث از بین رفتن شبکه حکومتی پرورش قره قل در صفحات شمال کشور گردید و صادرات این محصول به پائین ترین حد آن یعنی به تعداد 200 هزار پوست در سال کاهش یافت. این نا بسامانی ها در کنار کمپاین های جهانی علیه کشتار بی رحمانه حیوانات جهت استفاده از پوست شان، بر تجارت قره قل نیز تاثیر گذار بود. اکثر باشندگان خارج زمانیکه خبر شدند که چوچه گوسفند قره قل در بطن مادر کشته میشود، از خرید این پوست خود داری ورزیدند.
با توجه به تلاش ها در احیای دوباره این تجارت باستانی و تقاضای خریداران این محصول، دولت امارت اسلامی افغانستان به مالداران امر کرده است تا از ذبح گوسفند های باردار الی تولد طبیعی خود داری کنند. مالداران از این تصمیم دولت استقبال نمودند اکثر قصابان شمال افغانستان از کشتن بره قره قل ابا می ورزند. قصابان عقیده دارند کسیکه بره را دربطن مادر اش می کشد، اولاد خودکش کور یا شل دنیا می آید چنین واقعه نیز تکرار شده است. یکی از تجار قره قل گفت: مردم گوسفندان قره قل را بخاطری می کشند تا زندگی شان را رونق داده و دیگر گوسفندان شان را نگهداری نموده بتوانند. وی علاوه نمود مالداران ثروتمند ترجیح میدهند که گوسفندان شان ذبح نشود. آنها مواشی خود را برای فروش به قیمت خوب نگهداری میکنند بصورت عموم کاهش قیمت پوست قره قل نشان میدهد که پیام امارت اسلامی افغانستان به مردم رسیده است. بر اساس گفته های مالداران درمنطقه دولت آباد اکنون در بازار ها پوست کوچک قره قل بین قیمت 1000 الی 3000 افغانی و پست قره قل کلان بین 4000 الی 6000 افغانی به فروش میرسد. دسترسی به چراگاه سبز بالای تولید پوست اثر داشته مالداران از گوسفندان خود برای تجارت قره قل استفاده نخواهند نمود، بلکه آنان را بیشتر برای بدست آوردن گوشت نگهداری می نمایند با وجود این معضلات، دولت افغانستان توجه به صادرات قره قل داشته است. درجهان از پوست قره قل کلاه های زیادی با مدلهای مختلف ساخته میشود که ذیلا معرفی می گردد.
استراخانی
در روسیه آذربایجان ایران ترکیه، به شکل مدور قاق و بلند ساخته می شود؛ که قات نمی شود. از این کلاه قطعات نظامی نیز استفاده می نمودند. روسها این کلاه را کره کل پهپاخ می نمامند.
کلاه تقری
درشمال افغانستان و تمامی کشور های آسیای میانه در بین ملیت ترکمن ازبیک و تا جیک معمول بوده است این کلاه به شکل گرد قدکوتاه ساخته می شود که بنام کلاه بزکشی نیز یاد میشود.
کلاه قره قلی
این کلاه قات می شود. زیاده در افغانستان مروج است. سالها قبلا کارکنان دولت، کلاه قره قلی و عوام لنگی می پوشیدن. فعلا صرف در میان عوام وجود دارد در مرکز شهر کابل بازاری است که صرف دوختن کلاه و بالاپوش قره قل را می نمایند و بنام کلاه دوزان یاد میشود.. پوشیدن این کلاه در میان سیاست مداران سراسر دنیا مروج است.
قرغزی
این کلاه به شکل مخروطی ساخته می شود. در ساختن این کلاه نیمه پوست قره قل کار می شود. نیم دایره در میان مردم روس استفاده دارد. این کلاه قات می شود.
شپو قره قل
در اروپا بشکل کلاه شپو زنانه ساخته میشود؛ که علاوه بر شپو، انواع مختلف بالاپوش کرتی و واسکت ساخته میشود.
کلاه قره قل در بخش نظامی
نوع کلاه قره قلی است که در هوای سرد نظامیان روسی به سر می نمایند. قبلا یاد آوری نمودیم که در میان هزار پوست یک پوست آن طبیعتا سور میبراید؛ که این پوست سور، خیلی ها قیمتی میباشد.
زمانیکه آلمانها از کیفیت و کمیت پوست سور آگاه شدند. چند بره که پوست سور داشت از افغانستان برده تحت تحقیقات قرار دادند. آنها چون آراسته به علم و تکنالوژی بودند موضوع نسل سور را کشف و نسل گیری جدید کردند.
چند گوسفند از نسل سور را در چند کشور که نزدیک به آب و هوای بود تربیه نموده بالاخره این تجارب در کشور نامیبیا نتیجه خیلی خوب داد. در نامیبیا تمامی پوست سور بر نگ سیاه تولید گردیده 100 پوست نامیبیایی مساوی به ارزش 1000 پوست افغانی است.
آش دادن پوست
مرحله سخت و دشوار این پوست آش کاری است پس از اینکه بره نوزاد تولد شد بسرعت اورا کشته و پوست آنرا جدا می کنند. دلیل این است که حلقه های موی بره بالا نرود. هر قدر موی یا پشم چسپیده و باز نا شده باشد به همان اندازه قیمت می باشد در بسیاری موارد قبل از تولد، مادر او را قصابی نموده و بره آنرا در بطن مادر از بین می برند تا جنسیت بهتر را به دست آورند. سپس هر پوست را نمک یا شوره زده به مدت یک روز سربسر می مانند تا تار های پشم خوب بخوابد روز فردا پوستها را در آفتاب می گذارند تا خشک شود. سپس مرحله آش کاری آغاز می شود. طوریست که پوست را برای مدت 18 تا 20 روز نمک و آب جو زده در میان پوست گاو می پوشانند. در این مرحله پوست باید مرطوب نگهداشته شود. و آب جو را بخاطر نرم نگهداشتن پوست می پاشند پس از خشک شدن پوست نرم باقی بماند سپس مرحله خرخره و تک تک شروع می شود. طوریست که پوست را از میان پوست گاو بیرون کشیده تراش کاری می کنند و در آفتا خشک می کنند سپس پوست را می تکانند یعنی با چوپ خرد پوست را می کوبند مقصد از تکاندن بیرون کشیدن پشم های جدا شده در روی پوست و نرم کردن پوست میباشد.
سپس قسمت های ناقص قیچی می شود. پس از قیچی مرحله سورت بندی آغاز می شود. در این مرحله شخص خیلی مجرب، پوستها را مطابق نورم بین المللی سورت بندی نموده در کارتن ها غرض صادرات آماده می شود.
کمیت و کیفیت پوست قره قل در چه است
حلقه های مو یا پشم پرگل نازک محکم حلقوی و چسپیده با پوست باشد. رنگ سیاه و کبود پوست قره قل قیمت زیاد دارد نسبت به رنگ اشتری و خاکستری یعنی رنگ سیاه درجه اول رنگ کبود درجه دوم رنگ خاکستری درجه سوم و اشتری درجه چهارم قیمت دارد ولی هر کدام از این رنگها از خود جنسیت های مختلف دارد که تغییر در سورت نیز وارد می کند. معمولا بره که در بطن مادر است پوست خوب دارد خوبترین وقیمت ترین پوست را بنام سور می نامند که پشم هموار در روی پوست دارد که در هر 1000 بره یک بره آن پوست سور می داشته باشد. مردم شمال افغانستان پوست قره قل را تقر می گویند پوست را که مرغوب نباشد، برای خود کلاه گرد می سازند که بنام کلاه تقری یاد می گردد؛ که مردم جنوب افغانستان آنرا کلاه بزکشان می گویند در افغانستان شرکتهای زیاد صادر کننده پوست وجود دارد. در چوکات شورای وزیران ریاست قره قل اداره کننده صادرات پوست می باشد. در سال 2006 افغانستان توانسته است به تعداد یک میلیون پوست قره قل را صادر کند و از آن 50 میلیون دالر عواید به دست می آورد.
نتیجه گیری
قره قل نام نسل گوسفندی است که دارای پوست مرغوب بوده شهرت جهانی دارد. مو های پوست این گوسفند به شکل حلقه حلقه به رنگ های مختلف میباشد. گوسفند قره قل در هوای خشک و دشت های کم آب توافق داشته در شرایط گرمای 45 درجه سانتی گراد در تابستان و منفی 30 درجه در زمستان مقاومت دارد.
این حیوان از قرن 1400 قبل از میلاد به اینسو شناسایی گردیده مورد استفاده بشر قرار دارد. نام گوسفند قره قل از نام جویی که در شهرک قره قل ولایت سرخان دریا در ازبکستان قرار دارد گرفته شده است در زبان ازبیکی، قره به معنی سیاه و قل جوی را می گویند. در داخل این شهر جوی بزرگ مملو از لوش و لای سیاه در جریان است به همین لحاظ این شهر را به نام قره قل یا سیاه جوی می نامند.
منابع و ماخذ
1 – سایت انترنتی ویکی پدیا
2 سایت انترنتی گوگل
3 کتاب شناسنامه افغانستان نوشته بصیر احمد دولت آبادی در مورد تربیه و پوست قره قل سال چاپ 2003
4 – نگاهی به تولید کلاه و پوست قره قل در افغانستان نوشته کبرا اکبری در ویگاه ایران نیوز
5 معلومات عمومی به ارتباط حیوانات اهلی افغانستان گوسفند قره قل