نبات پخته و اهمیت آن

تهیه کننده: استاد نامزد مسلک آموز ذبیح الله دانشیار

یکتن از استادان انستیتوت مسلکی زراعت و وترنری ولایت سرپل

                     

مقدمه:

سپاس وشکرگزار خداوند” ج” جهان را که تمام مخلوقات را آفريده ونابودي همه آنهارا دراختياراوست وبرايم توفيق عنيايت فرموده تاراجع به پخته که از نباتات صنعتي به شمار رفته ولباس حداکثر انسانها را ازالياف آن بدست آمده حتي المقدو او بااستفاده ازمنابع مختلف موضوعات راجمع آوري وبه رشته تحريردرآورديم.

اگرنظري بروضع گذشته وفعلي اقتصادي مملکت انداخته شود ديده مي شود که بنياد اقتصادي افغانستان اساساً بالاي زراعتي استوار است. رشسته هاي غير زراعتي دربرابر منابع زراعتي ناچيز شمرده مي شود حصهء اعظم صنايع مربوط به توليدات زراعتي است. ازقبيل صنايع گندم ( سيلوها ) پخته، لبلبو، نيشکر، تيل کشي، پشم، ابريشم، ميوه وغيره برعلاوه ازجمله صنايع که درآينده بوجود خواهد آمد يک حصهء اعظم آنها زراعتي خواهد بود جاي شک نيست که وضع اقتصادي وبالاتروضع تجارت خارجي افغانستان روز به روز درحال انکشاف بوده ودر پرتو آن توسعه مزيدي صنايع متصور است.

نباتات صنعتي درظرف چندسال اخير درکشور ما بطور قابل ملاحظه از جهت اقتصادي کسب اهميت نموده بطور يکه طبق آمارهاي موجوده قسمت هاي الياف پخته درظرف همين چند سال اخيرفوق العاده دربازار بلند رفته وهمچنان مي توان گفت که مصرف روغن آن نيز روز افزون است.

گرچه درمقابل روغن هايکه ازنباتات تيلي مانند آفتاب پرست، کنجد، بادام زميني، زغير، کتان، شاهدانه بدست ميآيد فوق العاده مؤثر وداراي انرژي وکيفيت بلند غذائي مياشد زراعت درممالک روبه انکشا ف مانند افغانستان که منابع صنعتي کمترحائيزاهميت است.

زيرا دراين قبل کشورها زراعت نه تنها متضمين تکافوي مواد ارتزاقي نفوس شمرده مي شود بلکه وظائف سنگين تري را به عهده دارند وآن عبارت ازتکافوي تمام مايحتياج مواد خارجي ايکه براي انکشاف صنايع، مواصلات واقتصادي مملکت مورد ضرورت واقع ميشود.

چنانچه زراعت ومالاداري افغانستان موجوده مملکت را ازقبيل، پخته، لبلبو، موادش شحمي، نيشکر، پشم، وغيره تهيه کنند وازطرف ديگرچون زراعت يگانه منبع اسعاري مملکت صادرات مواد زراعتي مي باشد.

پس بايد محصولات زراعتي زياد تر توليد گردد که تابتوان مواد خارجي که مورد ضرورت صنايع، مواصيلات وغيره احتياجات مملکت را پوره نمايد بدين وسيله انکشاف اقتصادي واجتماعي افغانستان امکان پذير گردد(9)

از وارد شدن روغن هاي بي کيفيت جلو گيري نمايد اين کارزماني امکان پذير است که ما بتوانيم سطح کشت پنبه را افزايش بخشيم.

تاريخچه پيدايش پخته:-

گرچه تاريخچه دقيق پيدايش پخته دراختيار ما نبوده ولي نظريات وجود دارد که پخته قرنها قبل به مقصد استفاده ازالياف آن به هدف پوشانيدن بدن انسانها بحيث به کار برده شده  ويکي ازاحتياجات اول بشري را مرفوع نموده است. پارچه هاي نخي که درمصر کشف شده ودورهء مدنيت ماقبل تاريخ مصر يان را وانمود ميسازد.

پخته درهندوستان اسه هزارسال ازميلاد به اين طرف ندا گرديده وحدود 800 سال  قبل دستگاه هاي نساجي پخته دراين کشور وجود داشته است ودرجود سند بقاياي تکه نخي ازاثر کاوش ها بدست آمده که پنج هزازسال قبل ازامروز را نشان ميدهد.

درقرن سوم ميلادي زمانيکه لشکر ا سکندر کبير درقاره آسيا فتوحات  داشتند نمونه هاي پارچه نخي را در هندوستان مشاهده کردند وتوسط آنان اولين بارپخته از هندوستان به سواحل شرقي مديترانه انتقال گرد يده است وبعداً به برخي ازممالک اروپائي نشست نموده است.

پخته دززمان قديم قبل ازکشف امريکأ درمکسيکو، برازيل وپيرو بحيث مواد خام تکه ها نخي استفاده شده است.

دروطن عيزيز با افغانستان نيز از زمانهائي بسيار قديم مردم با پخته آشنائي داشته وبراي تهيه لباس وسائير ضروريات خويش از آن استفاده مي نمودند ودرصفحات شمال کشور مردم بادستگاه هاي ودستي به نخبافي وبافت انواع کرباس وکشميره، لنگي وچپن بلديت داشتند وهنوزهم دربرخي ازمحلات ازچنين شيوه ها  استفاده مينمايند. کشور ماقبل از( 80- 70 ) سال زرع پخته بکلي ابتدائي وبدوي وجود داشته وازانواع کوکله وجک سياه استفاده مي نمود ند وبراي رفع احتياجات اوليه خود ميپرد اختند بعد ازسال 1300 مردم به اهميت اقتصادي واجتماعي پي برده ويک نوع بهتر پنبه دانه بزرمي

را ازتاشکند به افغانستان انتقال وبه زرع آن اقدام نمودند، آهسته آهسته درکشف وپرورش پخته مهارت کسب نموده وحاصل پخته سال به سال ازدياد يافته وشکل تجارتي را بخود گرفته است.

ودرهمين سال ماشين هاي جن وپرس وسورتبندي دستي پخته ازتاشکند وارد کشور گرد يده وبعداً مردم  ودهقانان کشور بخصوص دهقانان ويالايت بلخ بيشتر به کشت وتوليد آن واکنون بيش از دوازده ولايت کشور ( کندز، بخار، بغلان، سمنگان، بلخ، جوزجان، فارياب، هرات، بادغيس، هلمند، کندهار، وفراه وغيره ) صورت ميگرد. ساحه بذر پخته دراين ولايت متفاوت است وبه چهار خوزه ( سپين زر، بلخ، بست، وهرات، ) تقسيم گرديده است درسالهائي قبل ازانقلاب نور% 75 فيصد پخته کشور درحوزه سپين زرتوليد ميگرديد. قبلاً درسال1354 سالانه درحدود ( 163 ) هزار تن پخته دانه دار ازساحه ( 112 ) هزار هکتار زمين بدست آمده بود که درمصارف داخلي وصنايع فابريکات نساجي ازآن استفاده بعمل مي آيد و قسمتي ازآن به خارج ازکشور صادرميگرديد.

درسال1333 يک نوع پخته بنام اکالا 144 – امريکائي درصفحات شمال کشور( بغلان، کندز، تخار ) ترويج گرديد. درسال 1339 نوع اکالا- 44 بخاطر تعويض اکالاسي 17- 15 به بلخ جوزجان فرستاده شد. درسال 1343 نوع اکالا- 44 درپروژه وادي هلمند ترويج گرديد درسال 1345 نسبت مخلوط شدن تخمهائي اکالا – 44 روسي 17- 15 نوع جديد اکالا 4- 42 ازمنابع خارجي وارد وبدسترس دهاقين پخته کار ولايت تخار، کندز، بغلان گذاشته شد. درسال 1344 انواع پخته روسي ( 5900) درکندزطوري امتحاني توزيع شد. درسال 1350 نوع اکالا 4- 42 درولايت بلخ، جوزجان، فارياب، سمنگان ونوع جديد اکالاسي 17- 15 درحوزه سپن زرجديداً وارد وتوزيع گرديد ودرسال 1353 قسمت اعظم ساحه سپين  زر باتخم جديد اکالاسي 17- 15 احتواگرديده. ( 7 )

تعريف پخته:-

پخته عبارت ازنباتي است که درنواحي گر مسير بخوبي عمل ميکند در نواحي معتدل حاصل آن متوسط وتاب مقاومت سه مانها بهاري را ندارد. باران زياد وبي موقع هم برمحصول صدمه وارد ميسازد. ( 8 )

انواع که تحت کشت مي آيند عبارتنداز

1 – Gossypium hirsutum :- پنبه دانه است که ازمسکسکووامريکائي مرکزي انتشارآن صورت گرفته است.

2- Gossypium barbadensc نوع پنبه دانه است که محل بيولوژيکي اصلي آن مصرميباشد. سه نوع متباقي آن که عبارت از Gossypium herhaceum ،  arhareum     Gossypium   Tricuspidatum Gosypium ميباشد که کشف آنها چندان معمول نيست.( 6)

انواع پخته دنياي قديم:-

کلئيه ولاتي هاي دنيا به يکي ازدونوع  Gossypium herhaceum ،  arbora  Gossypium ميباشند. هردو نوع داراي ژنوم مي باشند نوع وحشي که ازنظر سايتو جنتکي داراي نزديکترين قرابت به نوع  زراعتي است. نوع – Gossypium ammalum  مي باشد. اين نوع داراي ژنوم ميباشد ودرافريقاپيد ا مي شود درافريقاي جنوبي يک نوع وحشي بنام Gossypium herbaceum ver aafrican مي باشد وجود دارد که داراي دونوع فايبراست. برايش برعلاوه مويک ( کرک ) هاي کوتاه که مخصوص انواع وحشي اند مويک هاي طويل تري نيز وجود دارد که گرچه اين لويک ها چنين ميباشد وبه ساده گي ازپوست تخم جدا نمي شوند ولي اعتقاد براين است که که اين نوع حد وسط بين احداد وحشي که داراي ژنوم B  ونوع  Gossypium herbaceum  که نزديک ترين نوع اهلي به آن وداراي ژنوم A  است ميباشد متعاقباً برخي تغييرات جنيتکي ازنوع Gossypium herbaceum نوع زراعتي ديگري به نام Gossypium adboreum  به وجود آمد.

هندوستان توليد کننده عمده پخته دردنيا قديم بوده است ازآن جا دونوع پنبه ازطريق راههاي تجارتي که ازطريق اوقيانوس هند نشعب مي شوند پراگنده شده وازيک طرف به کشور هاي خاور ميانه وازطرف شمال ازطريق افريقأ به مصر وازطرف ديگر به کشورهاي مد يترانه انتقال داده شده اند.(1)

انواع پخته دردنياي جديد:-

کليه ورايتي هاي موجود ازدنياي جديد متعلق به نوع Gossypium hirsutum  ميباشند هردونوع تترايپلوئيد هستند وداراي ژنوم A  ، D مي باشند.

ژنوم A  ازيکي ازاجداد پنبه ازدنيا قديم وژنوم D  ازانواع موجوده دردنياي جديد مشتق شده اند. درمورد چگونگي ارتباط دوژنوم ازدنياي قديم وجديد تعداد فرضيه هاي وجود دارد که يکي ازآنها براساس فرضيه Viger است قبلاً تذکررفته است. فرضيه ديگر حاکي از آن است که ازدورهء ماقبل تاريخ يکي ازتيپ هاي پخته زراعتي دنياي قديم ازطريق اوقيانوس کبير انتقال داده شده ودرکشور پيرو که محيط مناسب باري کشت آن بوده بانوع Gossypium raimendil  بطور طبيعي تلاقي حاصل کرده است وپس ازآن بطور اتفاقي کروموزوم هاي آن دوبرابر شده ونوع تتراپلوئيد جديدي حاصل شده است پخته هاي متعلق به نوع Gossypium barbadence  مي باشد. احتمالاً ازيک پنبه دائمي که بومي کشور پيراست وتانکويس ناميده ميشوند مشتق شده اند اين ورايتي درامريکا وارد گرديده وازفيطريق نوعي پخته يکساله لوجود آمده که بنام  Sea Tsland معروف است وداراي طويل ترين الياف بين تمام ارقام زراعتي پنبه ميباشد. تمام پنبه ميباشد. تمام پنبه هاي زراعتي متعلق به يکي ازچهارنوع ذيل ميباشد.

دونوع دپيلوئيد  G.arhereum. G. herbaceum ازدنياي قديم ودونوع تترپيلوئيد G. ossypium hirstum  . Gossypium harbadens. ازدنياي جديد وازکشور هاي آسيائي منجمله افغانستان ورايتي هاي انواع پنبه دنياي جديد کاملاً جايگزين ورايتي دنياي قديم که شتر جهت کشت استفاده ميگردد. ( 9 )

اهميت اقتصادي پخته:-     

پخته يکي از نباتات مهم ميباشد وازجمله نباتات چندين ساله مي باشد ولي دراکثر مناطق دنيا منحيث نبات يکساله ازآن استفاده بعمل ميآيد. پخته دربشتر ازشصت مملکت جهان کشت ميگردد وساحهء  مجموعي کشت آن به سي وپنج مليون هکتار زمين رزاعتي به سطح جهان ميباشد.

ازمالوچ پخته درنساجي استفاده ميگردد. درپنبه دانه آن تقريباً % 27 – 20 روغن وجود داشته که امروزدر کشور مناطق جهان باالخصوص دراکثر نقاط افغانستان درخوراکه باب از آن استفاده مينمايند. کنجارهء که ازپنبه دانه بخاطر جيره حيوانات بدست ميآورند درحدود % 40 پروتين را دارا ميباشد. برعلاوه بدست آوردن روغن ازآن صابون، گلسرين وگريس استحصال مينمايند.درصنعت کاغذ سازي نيز ازپخته استفاده که ازتمام اجزاي پخته استفاده اعظمي صورت گرفته هيچ يک از اجزائي پخته بدون استفاده نمي ماند. همچنان بايد گفت که پخته دراکثر مما لک جهان قلم مهم صادراتي تشکيل ميدهد.( 11 )

زرع وتوليد پخته نه تنها ازنگاه تقويه سکتور خصوص واقتصادي کشورها مهم ميباشد بلکه درتوليد، پروسس وضعيت سبب جلب قواي زيادي بشتري نيز گرديده است  خصوصاً ردممالک عقب مانده وروبه انکشاف که آنها ساينس وتکنالوژي پيشرفت زياد نکرده وماشين آلات زراعتي مروج نميباشد. نباتات صنعتي ازجمله پخته دراستوار نگهداشتن ستون اقتصادي کشورهاي توليد کننده آن اهميت بسزاي دارد وازاين رهگذر دررشد وانکشا ف اقتصادي کشورما نيز رول بس ارزندهء را بازي ميکند. پخته منحيث محصول مهم رزاعتي بالاي حيات بشرتأثير قوق العاده داشته وبرعلاوه ضروريات اوليهء آنها. مواد خام غرض توليد الياف دررفع احتياجات اقتصادي ايشان نيز ار ارزش خاصي برخور دار است.

پخته باداشتن اوصاف خارق العاده خويش بالاي محصولات نساجي والياف مصنوعي مرغوبيت صنايع نساجي پيشرفته اهميت خود را حفظ نموده است. درکشور عزيز ما افغانستان پخته يکي ازمحصولات مهم رزاعتي بوده که براي بدست آوردن اسعارخارجي  بعد از ميوه جات جهان کشت پخته درافغانستان کم بوده که علت اساسي آن را عدم موجوديت تکنالوژي عصري تشکيل ميدهد درافغانستان ازرمان هاي خيلي قديم زرع دوقسم پخته مروج بوده که حاصل آن احتياجات وضروريات داخلي را مرفوع ميساخت وعبارت اند از:

1 – قسم کوکله                 2- قسم جگيت

اقسام فوق الذکر درصفحات شمال، وشمال الشرق، ولايت پروان، سمت مشرقي فراه وساحات پخته کار ديگر کشور ما زرع ميگردد.

محصولات پخته درحيات اقتصادي واجتماعي بشري رول عمده وارزش مندي داشته وازبخش هاي مختلف پخته وبته آن استفاده متعدد صورت ميگرد.( 10)

محصولات که ازپخته بدست ميآيد قرارذيل است

الف – الياف

ب- پوستک

ج – لنتر

د- پنبه دانه

هـ – روغن

و- کنجاره

ز- صابون

قرار حصائيه دست داشته بيش از %  58  رشته هاي مورد نياز بشريت ازپخته بدست ميآيد ومحصولات پخته درصنعت امروزي به اشکال مختلف مرود استعمال قرار دارد وازالياف آن درساختن منسوجات وغيره فراورد هاي صنعتي کار گرفته مي شود واگر با الياف مصنوعي مخلوط شود ازآن الياف نفيس ومرغوب بدست ميآيد. ازپنبه دانه ” چگت ” روغن ( مواد خام، صابون، سازي، تيزاب شحمي وگلسرين ) وغيره ساخته شده وبقاياي آن بنام کنجاره که باداشتن پروتين زياد بهترين مواد خوراکه حيوانات بشمار ميرود وهچنان ازپوستک آن نيز به مقصد خوراکه حيواني، کود، درصنعت رابر سازي وپلاستيک مصنوعي استعمال ميشود.

لنترکه بعد از مالوچ پخته فايبرهاي کوچک که بروي ” چکت ” باقي ميماند براي برکاري فرينچرها ، بالشت بکار رفته ودرصنعت کاغذ سازي ، عکاسي ( ايکسي ريز ) وتهيه مواد سلولوزي استفاده ميگردد واهميت اقتصادي پخته ميتوان گفت که اضافه از300 نوع محصولات صنعتي از پخته بميان آمده ومورد استفاده انسانها قرار ميگرد واضافه از %  40  توليد الياف پخته درخدمت بشرقرار دارد.(6)

الياف ( نخ ) پنبه داراي خصوصيات انحصاري است وهيچ ماده مصنوعي ديگري تمامي اين خصوصيات را بطور يکجاندارند. قابليت شستشودوام، استحکام ( هنگام ) خشک وتربودن ) قابليت هدايت بخارآب ، دوام کمياوي نرمي قابليت  انعطاف وسهولت آب رفتن ازخاصيت خوب پخته ميباشد.

توليد الياف تا اواخر قرن 19 تنها به هدف توليد پخته محسوب مي شد ودانه آنرا محصول زائيده محسوب ميمنودند تا اينکه پيدايش روشهاي اقتصادي استخراج روغن به مصرف پنبه دانه به عنوان يک دانه روغن مورد کشت وکار ميگرد.

همچنان قابل ياد آوري است که ازپوست دانه ها پنبه درتهيه ايتايل الکول وتيايل الکول درطبابت بطور وسيع بکار ميرود بدست ميايد.

قابل تذکراست که ازساقه هاي اين نبات آئينه هاي زيبا ومستحکم، دستکش هاي ضد حرق وغیره وسایل ضروری به دست میاید (4)

خصوصیات بوتانیکی پخته :

پخته از جمله نباتات چندين ساله بوده ولي درکشور ما وبسياري ازکشورهاي دنيا زرع آن به گونه يکساله است واين بدين معني که درهمان يک سال کشت گرديده  واحاصل ازآن برداشته مي شود پخته بصورت درختچه اي کوچک به ارتفاع 120- 2 متردرخاک فروميرود سيستم ريشه نهايت برجسته وقوي است. برگ اصلي رشد وانکشاف ميأبد بعد از 35- 20 شبانه روز برگ 5- 3 با درنظرداشت شرائط محيطي پيدامي شود واز پندک ها شاخه هاي فرعي به رشد ونمو آغاز ميکند شاخه ها طويل وقوي پائيني ساقه ها را به رشد اصلي ونموئي خود ادامه ميدهد ساقه هاي آن قوي ومستحم رشد ميکند درشکل ذيل بته عمومي نبات پخته را نشان ميدهد.

• ساقه اصلي
• غوزه
• شاخه حاصل دهنده
• شاخه رشد کننده

ميوه نباتات به شکل کيسول يا غوزه بدست ميآيد شکل آن دائروي ويا بيضوي ميباشد درهر غوزه 40- 30 تخم موجود است. بهترين بته پنبه مي توانند از 100 الي اضافتر از آن غوزه  داشته باشد. به درجه حرارت منفي

3- منفي 4- بازشدن غوزه توقف ميکند قابل تذکر است وزن هزار دانه پنبه 90 الي 160 گرام است تخم شکل بيضوي را دارا ميباشد طول آن mm  12- 9 ملي متر وعرض آن 8- 6 ملي متر ميباشد ( 11 ) ازنظر بوتانيکي پخته بنام هاي ذيل ياد مي شوند.

G ossypium _ barbadrnse

        =           – hirsutum
=           – arboretum

        =           – herbaceum

        =           – indicum

        =           – Mexicanum

(9)   =           – peruvianum

خصوصيات بيولوژيکي:-

دوران حيات نبات پخته 145- 135 روز را دربر ميگرد. اين نبات حرارت ونور را بسيار مي پسندد. براي رشد ابتدائي خود کمتر از 15- 14 درجه نباشد ضرورت دارد. به درجه حرارت  25- 20 رشد آن سريع مي شود بايد گفت که حتي 5،. براي رشد آن نامساعد است به اساس بلند رفتن درجه حرارت تقريباً تا 30 درجه سانتي گراد  مراحل جداگانه نبات خيلي سريع ميگردد. نبات پخته يک نبات روز کوتاه بوده وانواع ديررس وزود رس آن درمقابل طول روز حساسيت يکسان نشان نميدهد روزهاي طويل براي انواع ديررس مناسب نميباشد اما انکشاف يکعده از انواع زدو رس را تا اندازه اي ناچيز به تعويض مي اندازد – تشکيل نود Node هاي توليد کننده ميوه ميباشد که درآنها پندک هاي گل  وشگوفه رشد ميآبد به هر اندازه که نوده هاي تشکيل دهنده ميوه وقت تربيه بوجود آيد به همان اندازه انکشاف شگوفه ها درآن به سرعت آغاز ميگردد.

گل نبات پخته به رنگ هاي مختلفي چون سرخ، زرد وسفيد بوده داراي گلبرگ  (  Corolla ) بوده وتعداد گلبرگهاي آن متفاوت است. ( 11 )

ساحه انتشارپخته :

طوريکه قبلاً متذکر کريم شديم مجموعي کشت اين نبات در دنيابيش از سي وپنج هکتار زمين وانمود کرده است ( 1980 )

ممالک ذيل دردنيا پيشقدم ترين ممالک درکشت پخته ميباشد.

شماره	نام  مملکت	ساحه به مليون هکتار
1	هندوستان	هشت مليون هکتار
2	ايالات متحده امريکا	هفت مليون هکتار
3	چين	شش مليون هکتار
4	برازيل	سه مليون هکتار
5	پاکستان	يک ونيم مليون هکتار
6	ارجنتاين	نيم مليون هکتار
7	مکسيکو	ششصد هزار هکتار
8	مصر	هشتصد هزارهکتار
9	اتحاد شوري سابق	دونيم مليون هکتار

حاصل پخته در دنيا چهار صد تا چهار صدو پنجاه کيلو گرام درفي هکتار را بطور اوسط وانمود شده است وهمچنان بايد گفت که در ممالک مختلف پخته کار دنيا به اندازه هاي مختلف مالوچ ازپخته بدست ميآيد. ( 11 )

آماده ساختن بستربزر :

هدف از آماده ساختن زمين براي کشت اينست که يک محيط مساعد ومناسب براي نش ونمو وجوانه زدن تخم پنبه دانه که کشت ميگردد محيأ گردد که درآن مقدار کافي رطوبت، حرارت، هوا ونرمي خاک درآن موجود باشد آماده ساختن زمين درهمه جايکسان نبوده وبه شرايط اقلمي ومحيطي خاک ومنطقه مربوط است. عرصه زمين پخته قلبه هاي تيره ماهي ياخزاني و بهاري به وقت وزمان آن طور خاک وعاري از کلوخ باشد ضرورت دارد. بايد گفت که قلبه هاي وطني ومحلي زمين را 4- 10 متر وآنهم به شکل خطي شخم ميزند که براي رشه هاي عميق پخته يک عمق مناسب نيست. البته استفاده ازتراکتور وماشين آلات زراعتي ازيک طرف زمين را عميق قلبه نموده وازجانب هم با چپه نمودن طبقهء روي خاک درتقويه زمين ازلحاظ مواد غذائي مساعدت مينمايد وهمچنان از ضياع وقت جلوگيري مينمايد. بصورت غيرمستقيم گياه هرزه را کنترول وبه حفظ زطوبت خاک کمک مينمايد (1) براي کشت پخته زمين قوي وقابل نفوذ را بايد انتخاب نمود. زمين هاي ( رسي وشني ) ورسي که مخلوط از مواد آهکي را داراي باشند مناسب است.

براي تهيه زمين درخزان بايد به عمق cm 20 زمين را شخم زده به حال خود باقي بگذارند تا دراثر سرماي وپخبندان زمين پوک شود بعداً دربهار 8- 10 روز قبل از بذر قلبه ديگري ار به عمق 15- 20 سانتي متر نيز نند ويا ماله زمين را صاف وهموار وعلفهائي موجود در خاک را جمع آوري وزمين را به کردهاي مناسبي که طرز آبگري آن يکسان باشد بوسيله پشته ها تقسيم نموده وبراي بذرکاري آماده مينمايند وکود را موقع شخم خزاني يازمستاني بايد به زمين داده باشند ولي کشت بدون کود فعلاً معمول ميباشد. ( 3)

طرق بذر:-

عوامل ديگري که بالاي توليد پخته اثر مثبت ويامنفي بجا ميگذارد همانا طريقهء فني کشت پخته است. درممالک متمدن پخته توسط وسايل ووسائط چون ماشين آلات زراعتي به فاصله هاي معين بصورت قطارهاي ثابت بذر مي شود که درآن تمام شرائط جوانه زدن ونموئي پخته درنظر گرفته ميشود. پخته نبايد دريک زمين دوسال متوالي کشت شوند. زمين که بواسط نوع کشت قبلاً بآن خاکستر داده باشد براي کشت پخته بسيار مناسب است.(4)

طريقه کشت پخته برسه قسم است.

• دست پاش
• روي خط
• پشته اي

کشت پخته تقسيم قطار صور ت ميگيرد البته درپشته ها معمولاً به طرف جنوب پشته بذر ميگردد تا از حد اعظمي گرمي آفتاب استفاده نموده وجوانه زدن تخم را تشويق نمايد مگر دهاقين بعضي اوقات به هردو سمت پشته پخته را بذر مينايد تخم بايد عمق 5- 2 سانتي متر بذر گردد. گرچه پخته مي تواند ازعمق Cm 2- 10 هم برآيد مگر برآمدن آن از زمين به تعويض افتاده که قدرت زنده ماندن نبات کم ونبات ضعيف به بار ميايد. کشت فني پخته ازجمله عوامل مهم است که درعمليات زراعتي به حساب آمده ودر برداشت حاصل وافر بسا مهم وارزنده دارد پنبه را ميتوان بادست ويا با ماشين بذر نمود اگر توسط دست بذر ميگردد بايد 3 تخم درفي چوک انداخته شود بعضي دهاقين صرف 2 تخم درفي چوک مي اندازد با آنهم حاصل خوب بدست ميآورند واگر توسط ماشين تخم پاش که بنام   Mechanical  Seeder – singlegrain  ياد ميشود بذر گردد صرف يک تخم دريک چوک بايد بذر گردد بعداز گذاشتن تخم درزمين خاک بالاي تخم را پوشانيده فشار وارد گردد که دراين طرئيقه تمام جوانب وشرائط نموئي تخم مدنظر گرفته مي شود ( 3 )

تاريخ بذر:-

وقت بذر با در نظرداشت شرائيط مختلف اقلمي درشمال وجنوب افغانستان فرق مينمايد بصورت عموم وقت بذر درشمال وغرب کشور از 15 حمل الي 15 ثور ميباشد وبراي انواع زود رس ازدهم جوزا تا دهم سرطان ميباشد اما اين نبات را هنگامي کشت ميکنند که درجه متوسط حرارت شبانه روزي هوا به حد اقل cgrad 15 سانتي گراد رسيده ونيز خطر يخ بندان شدن بهار کاملاً رفع شده باشد به اساسي تجارت تحقيقاتي مي توان گفت که وقت مناسب کشت پخته در ولايت تخار کندز وهرات از20 حمل الي 20 ثور ودر ولايت بلخ وهلمند از 15 حمل الي 15 ثور خواهد بود. پخته بهتر وقتي بدست ميآيد که کشت پخته طول نکشيده ودرظرف 10 الي 15 روز تمام شود. درغير آن کشت پخته پس افتيده و ناغگي در مزرعه بوجود آمده وهم کرم هاي قطع کننده درمزرعه پيدا شده وبه قطع جوانه هاي بته پخته ميپردازند. همچنان ازرسيدن پخته وجمع آوري حاصل به تعويض افتيده وکوکله هاي نارسيده را درآخر فصل نموي سرمازده ومتضرر ميسازند. دراين صور ت نبات پخته ازکود کمياوي، آب ومواد غذائي بدرستي استفاده کرده نتوانسته ودر نتيجه باعث کاهش حاصلات پخته مي گردد.(2)

 

عمق بذر:-

عمق بذريکي ازعوامل مهم کشت وتوليد پخته بشمار ميرود هنگام بذرنمودن تخم بايد به عمق معين کشت که تا بصورت درست تمام تخمها جوانه زده وسراز خاک بيرون بيآورد. تخم مورد کاشت بايد به عمق  cm 5- 2 بذر گردد. گرچه پخته مي تواند ازعمق  Cm 20- 10 هم برآيد مگر برآمدن آن از زمين به تعويض افتده که درنتيجه قدرت زنده ماندن نبات کم بوده وهم چنان نبات ضعيف بارميآيد.

خلاصه اينکه تخم به اندازه هاي يا به عمق مساوي بذر نگردد ازيکطرف باعث ضايعات تخم گرديده وازطرف ديگر باعث مصارف مالي دهاقين وصنايع شدن وقت وصدر زمين ميگردد.( 12 )

درصورت که تعداد نبات درفي جريب زمين از 20000 – 10000 چقرک تجاوزننمايد حاصل فوق العاده خوب ازآن متصور است.

اگرتخم براي جويه  ها Cm 75 وفاصله بين دونبات از Cm 30- 25 باشد تعداد چقرک درفي جريب 10000 خواهد بود. فاصله بين قطار دراين نبات از  Cm 30- 10 مشخص شده است قابل تذکر است که نورم کشت نظربه کشت فاصله بين قطار ونبات فرق ميکند از 35- 40 و 80- 70 کيلوگرام دريک هکتار زمين تعين گرديده است.(12)

آبياري :-

آبياري نيز ازفکتور هاي مهم ذر ازدياد حاصل ميباشد وبدون آبياري از کشت پخته حاصل توقع برده نميشود لذا تنظيم ومقدار دفعات آبياري در مزرعه پخته اهميت حياتي دارد. آبياري بادر نظر داشت شرائيط اقلمي محيطي تجهزات درخاک هاي مختلف فرق ميکند نظريه تجارب تحقيقات که صورت گرفته ازدياد دفعات آبياري بوقفه هاي کوتاه ترنتيجه بهتر ميدهد. ( 12 )

                                           نورم آبياري پخته

شماره	ساختمان   ميخانيکي خاک	نورم آبياري به متر مکعب درهکتار
		تامرحله    گل گذاري	مرحله گل گذاري	درجريان پختگي
1   2   3	نرم   متوسط   سخت	700   800   900	750   900   1000	650   750   850

پخته مي تواند درهرگونه خاک رشد ونمو کند وقابل زرع باشد اما به جز از خاک هايکه 9- 78 = Ph  باشد شرائيط اساسي رشد ونموئي نبات مربوط به نورم آب حرارت وعناصر مواد غذائي ميباشد. اين نبات مانند ديگر نباتات به مواد غذائي نياز دارد. ضرورت آن درمقابل آب الي بميان آمدن ميوه افزايش ميآيد وبعداً کم ميگردد. مثلاً درجريان مرحله توتاتيکي تقاضاي آن به آب در 24 ساعت تقريباً  3    mm 40- 35 دريک هکتار ميباشد.

درمرحله گل گذاري تشکيل ميوه ضرورت رژيم آبي اضافه گرديده ودريک شبانه روز درحدود 3  m 60 الي  3   m 90 ملي متر مکعب دريک هکتار ميباشد ريشه نبات پخته تا 2 متر به زمين فروميرود.

نبايد فراموش کردکه:

اولين آبياري پخته بهتراست قبل ازکاشت انجام بايد وخاک را تاعمق حداقل يک متر به حدظرفيت مزرعه ميرسانند ممکن است که آبياري سبک ديگري براي سبز شدن تخم ضرورت داشته باشد. آبياري بعدي را هنگامي انجام متري مصرف شده باشد.

آبياري بعدي را تامرحله تشکيل سريع جوانه هاي گل هنگامي انجام ميدهد که 50 الي % 60 رطوبت قابل استفاده تا عمق ريشه مصرف شده باشد. حساس ترين ازبازشدن اولين غوزه نبات آخرين آبياري را انجام ميدهند. دراين جاقابل ياد آوري ميداريم که جريان حيات نبات را ازروي فازها مشخص ساخته وآنرا بيان کرد.

 فاصله ميان فازها:-

• بذر- مرحله سه بزرگ – 15- 10 روز
• مرحله سه برگ – رشد بوتانيکي 35- 25 روز
• رشد توتانيکي- مرحله گل گذاري – 30- 25 روز
• مرحله گل گذاري پختگي- 65 – 50 روز درهمين حدود تعين شده است.

ازتحرير فاصله ميان فازها اين نبات به آساني درميآبيم که آساني ترين ومبرم ترين زمان آبياري مراحل بذر- مرحله سه برگ رشد بوتانيکي ومرحله گل گذاري نبات است که بيشتر به هر وقت ديگر دراين زمان به آب بشيتر نياز دارد که نميتوان آن را فراموش کرد. درصورت موافق شدن به شرائيط فوق به يقين که که حاصلات بيشتر وبهتر بدست خواهم آورد.(2)

استعمال کود:-

هدف ازاستعمال کود کمياوي رسانيدن مواد غذائي کافي براي بته نبات پخته ميباشد که هنگام ضرورت بايد به مزرعه پخته علاوه شود زيرا با سرعت مراحل مختلف نموئي پخته جذب مواد غذائي نيز سرعت ميآبد گفته مي شود که در75 روز اول مرحله نموئي پخته % 66 نايتروجن را اخذ ودر 50 روز بعدي مرحله نمو %  18 آنرا جذب ميکند بدين ترتيب % 85 نايتروجن مورد ضرورت پخته الي بازشدنت اولين غوزه ها ومتباقي آن درمر احل بعدي جذب واستفاده مي شود براي بدست آوردن هرتن پخته  Kg 60 کيلوگرام کوديوريا 40 – 35 کيلوگرام کود فاسفورس دار Kg 60 کيلوگرام کود پتاشيم دار استفاده گردد.

پخته از زرع  نبات الي اخير حيات خود مواد غذائي را اززمين جذب ميکند هفتاد فيصد کود کمياوي همراه با کشت استعمال ميکنند باقي مانده آن را در دو مرحله يعني درمرحله 3-2 برگ ومرحله گل گذاري استعمال ميگردد کودهاي فاسفورس وپتاشيم ونيز حدود ثلث کود يوريا  را قبل ازکاشت به زمين ميدهد وباقي مانده درمراحل مختلف 2 تا 3 ماه ديگر استعمال ميگردد.

                        نورم استعمال کود پتاشيم دا ر درپخته

خاک هاي که داراي پتاشيم ميباشد	استعمال کود پتاشيم دار به کيلوگرام دريک هکتتار درحاصلات پيشبيني شده
	900 الي 600 کيلوگرام درهکتار	900 کيلوگرام دريک هکتار
خاک هاي که پتاشيم شان زياد پائين است	Kg/hec   100	Kg / hec  120
خاک هايکه پتاشيم شان پائين است	Kg/ hec    80	Kg / hec   100
خاک هايکه پتاشيم شان متوسط است	Kg / hec   60	Kg / hec 80
خاک هايکه پتاشيم شان خوب است	Kg / hec   40	Kg / hec  80
خاکهايکه پتاشيم شان بالااست	0

ازجدول ذيل دانسته مي شود که مقدار استعمال کود پتاشيم دار درخاک که پتاشيم شان زياد باشد کمتر مورد استفاده قرار ميگرد ودر خاک هايکه پتاشيم شان کمترباشد برعکس استعمال کود پتاشيم دار درآن ها بالا تراست.

ضرورت استعمال کود درزمين نظر به نوع پخته، نوع خاک، حاصلخيزي خاک،  نوع نبات که قبلاً درزمين بذرشده استعمال کود سبز وکود هايکه ازتجزيه مواد عضوي بدس آمده اند وغيره فرق ميکند.

بصورت عموم يک مزرعه خوب مقدار 50 کيلوگرام کود داي امونيم فاسفيت  ( DAP ) 60 کيلوگرام يوريا درفي جريب ضرورت دارد.

کود داي امونيم فاسفيت دروقت آماده کردن زمين قبل از بذر درزمين استعمال ميگردد کود يوريا به سه قسمت مساوي تقسيم ميگردد.

 

جمع آوري ياچيدن پخته:-

موقع جمع آوري پخته وقتي است که درانواع پنبه خارجي غوزه خشک ومالوچ  از کوکله خارج شده باشد. پخته در يک مدت معين پخته نميشود.

 پختگي پنبه مدت دو ماه را در برميگيرد (الي بميان آمدن يخ بندي ادامه پيدا ميکند ) به همين خاطر است که جمع آوري آن چندين با صورت ميگيرد. جمع آوري پنبه بدو صورت ميگيرد.

1-جمع اوري ميکانيزه وي يا توسط ماشين

2- جمع آوري توسط نيروي کارگري( دستي)

1- جمع آوري ميکانيزه وي با دو نوع دستگاه بنام هاي غوزه چينstripper  وپنبه چين cotton picker امکان پزير است. دستگاه هاي معاصر با وجود که ميکانيزه شده ميباشد با آنهم بصورت مکمل ودقيق نميتواند پخته را جمع آوري نمايد بخاطر که بته هاي پنبه برگ هاي زياد داشته وباعث عدم جمع آور ي درست آن ميگردد وهمچنان غوزه ها براي يک مدت معين باز نميشوند.بناء بخاطر که برگ هاي آن را دور کرده باشيم از ادويه هاي کيمياوي بنام مگنيزيم کلورايد ياد ميشود استعمال مينمائيم البته اين ادويه ها توسط طياره هاي زراعتي وورتلوت هاي مخصوص وهمچنان از طريق ماشين هاي مخصوص دوا پاشي مي گردد. بايد خاطرنشان ساخت که  Dose ويا مقدار مکنيزيم کلورايد 12- 8 کليلوگرام بعضاً 15- 13 کيلوگرام دريک هکتاردرنظرگرفته شده است. بعد از اينکه جمع آوري شد غوزه هاي پنبه از نبات هرزه توسط ماشين هاي مخصوص جدامي گردد.

جمع آوري اول توسط ماشين يعني دستگاه زماني صورت ميگرد که 60- 50 فيصد تمام غوزه ها به مرحله پختگي رسيده باشد جمع آوري مي شوند مرحله دوم جمع آوري توسط دستگاه زماني آغاز ميگردد که %  30- 20 غوزه ها باز شده باشد انجام مي پذيرد ودرمرحله سوم جمع آوري توسط دستگاه تمام غوزه هاي باقي مانده جمع آوري ميگردد.(4)

2- جمع آوري توسط نيروي کار گري ( دستي ):-

طرئيقه اي دوم که توسط نيروري کار گري ( دستي ) صورت ميگرد چهار مرحله را دربرميگرد مرحله اول وقتي صورت ميگرد که حد اقل دريک نبات 4- 3 غوزه بصورت خوب باز شده باشد. جمع آوري دوم وقتي شروع ميشود که اکثريت غوزه ها باز شده باشد وباختم جمع آوري اول جمع آوري دوم شروع مي شود.

مرحله سوم زماني شروع ميشود که تمام غوزه ها باز شده باشد انجام مي يابد والآخره درمرحله چهار باقي تمام غوزه ها وبوته ها جمع آوري ميگردد. پخته را بايد بشکل پاک جمع آوري نموده واز مخلوط کردن آن با خاک خود داري گردد عمل عمل جمع آوري هم ندريجي انجام شود وچون اول مرغوب تر ازسائير جين ها ميباشد نبايد آنرا باسائير جين  مخلوط نمود.

امامتأسفانه درافغانستان تا هنوز نسبت عدم موجوديت ماشين هاي جمع کننده پخته ويا ازبين رفتن ماشين ها دهاقين کشور توسط وست هاي شان پخته را جمع آوري ميکنند. ( 10 )

پروسس وذخيره نمودن پخته:-

پنبه دانه بعد از 6 الي 8 هقته پس ازگل دادن پنبه رسيده جمع آوري ميشود قبل از انتقال پنبه دانه به آسياب بايد ليترها بوسيله دستگاه لينتر گيري جدا گردد. جهت سهولت لينتر گيري ازروشهاي متعددي استفاده ميشود پنبه دانه را با تيزاب رقيق مرطوب ميکنند پس آنرا بوسيله حرارت تبخير ميکند تاتيزاب درلينترباقي نماند. پنبه دانه نيز حاوي الياف ريز ميباشد که آنرا نميتوان جدا نمود پنبه دانه قبل ازسيلوکردن وحمل آن به مناطق دور دست بايد به هواي گرم خشک شود زيرا مقدار رطوبت درپنبه دانه نبايد بيش از % 15 تجاوز نمايد تا اينکه از افزايش مقدار تيز

ب هاي چرب آزاد جلوگيري به % 15 خواهد رسيد.

چنانچه مقدار رطوبت درپنبه دانه از% 15 باشد بايد آنرا در درجه حرارت  .C  21 سانتي گراد نگهداري نمود با تقليل رطوبت درپنبه دانه % 12 ازافزايش تيزاب چرب آزاد جلوگيري ميکند.(5)

نتيجه گيري:-

چون ادامه زنده گي رنسان ها وابسته به مواد اوليه مانند آرد، برينج، روغن، سبزيجات، ميوه جات، حبوبات، لباس، پوشاک وغريره ميباشد.

روي هم رفته انسانها به لباس که عبارت ازسطر عورت انسان و روغن که خبري ازضرورت هاي مواد اوليه تأمين کننده زنده گي انسان ها ميباشد نيز احتياج وضرورت زياد دارد چراکه روغن پنبه دانه برعلاوه داشتن رسيد هاي شحمي داراي انرژي  کافي بوده که جسم انسان در کار هاي روزمره از ذخيره انرژي غذايي بدن استفاده نموده وبطور نورمال فعاليت هاي حياتي خويش را ادامه ميدهد.

  چون پخته درميان نباتات اليافي از نگاه داشتن الياف مرغوب ونفيس مقام اول را دارا ميباشد. برعلاوه اينکه از پنبه دانه آن در حدود 27-20% روغن توليد ميشود که از آن در تهيه غذا استفاده اعظمي صورت ميگيرد که سالانه درحدود چهار مليون تن پخته در جهان توليد ميشود که مهم ترين مراکز توليد پخته هندوستان،ايالات متحده امريکا، چين، برازيل، پاکستان، ارجنتاين، مکسيکو، مصر واتحاد شوروي سابق است که زرع وتوليد پخته نه تنها از نگاه تقويه سکتور خصوصي زراعت واقتصاد کشور ها مهم ميباشد همچنان در رشد وانکشاف اقتصادي کشور مانيز رول بس ارزنده را بازي ميکند. پخته از لحاظ خصوصيات بوتانيکي از جمله نباتات چندين سال بوده درکشور ما وبسياري از کشور هاي دنيا زرع آن بگونه يکساله است لحاظ خصوصيات بيولوژيکي نبات پخته 135-145 روز را در برميگيرد.

    ساحه انتشار اين نبات در دنيا بيش از سي وپيج مليون هکتار زمين وانمود کرده است.زمين که در آن پخته کشت ميشود بايد داراي رطوبت کافي،حرارت،هوا وخاک خوب نرم شده باشد تا نباتات بتواند شکل نورمال نموکند. وهمچنان زمين بايد عميق قلبه گريده باشد طريقئه کشت پخته با در نظر داشت شرايط اقلمي در شمال وجنوب وديگر مناطق افغانستان فرق ميکند .همچنان در جريان بذرنمودن فاصله بين قطار وفاصله بين نبات رعايت گردد.آبياري پخته بايد نظر به ضرورت نبات به آب وبه وقت معين آن آبياري گردد.

 استعمال کود در پخته نظر به نوع پخته فرق ميکند وهمچنان استعمال کود در زمين نظر به نوع زمين وموجوديت مواد عضوي بايد به مزرعه داده شود.

جمع آوري پخته د راثناي پخته شدن آن طي مراحل مختلف صورت ميکيرد جمع آوري توسط ماشين آلات زراعتي وجمع آوري توسط نيروي کارگري (دستي ) انجام ميپذيرد وبالاخره پروسس وذخيره پخته مطابق به نورم تعين شده صورت ميگيرد، وبالآ خره به اين نتيجه رسيديم.

سفارشات:-

چون پخته درميان نباتات الياف دار مقام اول را دارا بوده همچنان درميان نباتات روغني نيز حانيز اهميت بوده که همه ساله چهارمليون تن پخته در جهان توليد ميشود وهمچنان پخته نبات است که درمناطق گرم وخشک خوبتر پرورش ميابد بناءََّ با توجه به شرايط محيطي، خصوصيات بوتانيکي، خصوصيات بيولوژِکي واهميت اقتصادي پخته نکات ذيل را چنين سفارش مينمائيم.

• با توجه به اهميت اقتصادي غذائي خواص مفديت روغن پنبه دانه براي بدن وهمچنان توافق آن در محيط آبي کشت آن را درساحات زياد ووسيع را بايد ترويج وتوسعه داد.
• در قسمت انتخاب تخم بذري پنبه دانه نهايت دقت خويش را به خرچ داد وورايتي هاي انتخاب نمائيم که در مقابل امراض، آفات مقاومت داشته باشد.
• روغن پنبه دانه بخاطر داشتن طعم خوب، کيفيت پخت، اسيد هاي شحمي که دررشد وتقويت بدن نقش اساسي دارد وهمچنان استفاده بيشتري که از آن مي شود بايد اين نوع روغن ها رواج داده شود.
• دراثناي کشت پخته تناوب زراعتي را مراعات نمايند کشت پخته بعد از پخته (يعني دوسال پي درپي کشت نمودن پخته دريک زمين) محصول خوب نميدهد از اين بهتر است آن را بعد از نباتات علوفه اي وحتي غلات کشت نمود.
• دهاقين بايد از کودهاي که مورد نياز نبات پخته ميباشد استفاده کنند وا زکودهاي که مورد ضرورت نبات نباشد استفاده نکنند.

منابع يا مأخذ

1- پولمين  ميلتون، اسليپر ديويد آلن- ترجمه داکتر احمد ارزاني اصلاح گياهان زراعتي- انتشارات دانشگاه صنعتي اصفحان، صص: 476- 473- 1383 .

جاراللهي- رقيه- واکنش عملکرد محصول نسبت به آب – انتشارات دانشگاه تهران، صص: 122- 123 – سال 1379.

3- حسيني- سيد- زراعت آبي- انتشارات کابل- صص: 412- 406 .

4- استگار- محمدعلي- زراعت گياهان صنعتي- انتشارات برهمند :صص:

سال 1384.

5- دريسکول، کونس ژ، مترجمين- کارا پتيان ژيراير، تاج بخش، مهدي ولي زاده مصطفي-علوم گياهي انتشارات دانشکگاه مشهد.

 6- ستانکزي، عدالبني، نباتات صنعتي- انتشارات چاپخانه سيارليک صص: 12- 1 سال 1380 .

7- شرقي- عبدالغفار- پخته کلائي سفيد- انتشارات رياست تبليغ وآموزشي زراعتي- صص: 18- 1 سال 1366.

8- طراحي- دواد- کشاروزي وبا غداري – انتشارات چاپخانه سپهر تهران – صص: 125- 118- سال 1361.

9- کشاورز- محمد ناصرعمر- زراعت ومالداري درافغانستان انتشارات کابل، صص: 31- 28- سال 1341.

10- کوچکي – عوض – زراعت درمناطق خشک، انتشارات جهاد ودانشگاهي مشهد ، صص: 80- 60 سال 1383.

11-  کرهنيار- ديپلوم انجنير فرامز- اساسات زراعت عمومي انتشارات کابل، صص: 92- 88- سال 1364 .

12- داکتر عبداقدير وداکتر برن هادر- مجموعه فعاليت هاي پخته انتشار FAO صص: 6- 2- سال 2006.