قوچی را که خداوند توسط جبرئل امین برای حضرت ابراهیم علیه السلام فرستاد تا عوض حضرت اسماعیل قربانی کند، جبرئیل از کجا آورده بود، در مورد آن، توضیحاتی ارائه بفرمایید.
الجواب باسم ملهم الصواب
شیوه قرآن بدین صورت است که وقتی مطلبی را بیان می کند، بخش‌ها و ابعاد مهم قضیه و ماجرا را بیان می‌دارد؛ مخصوصا وقتی در بیان قصه های پیامبران و امم گذشته بحث می‌کند، آن قسمتی که مهم وعبرت آموز است، را مورد بحث قرار می دهد و آن قسمت از جزئیات قضایا و قصه ها و مطالبی که مهم نیست را مورد بحث قرار نمی دهد، چون قرآن هدفش صرفا معلومات دادن به مخاطبش نیست، بلکه هدف قرآن از بیان قصه های انبیاء و امت های گذشته، پند دادن به امت محمدی صلوات الله علیه می باشد و این مطلب واضح است که پند گرفتن مخاطب، با بیان کردن بخش های مهم و اساسی و اصولی یک ماجرا صورت می گیرد، نه با بیان جزئیات قضیه مورد بحث. بنا براین قرآن کریم، کمتر در باب جزئیات قضایا، بحث فرموده است.
یکی از مواردی که ذکر شد، مساله قوچی است که در سوال مطرح شده است. قرآن کریم وقتی جریان امتحان کردن سیدنا ابراهیم وسیدنا اسماعیل علیهما السلام را مورد بحث قرار می دهد، به قسمت های مهم آن اشاره می فرماید اما اینکه این قوچ چه طوری آمد و از کجا آمد و آیا گوشت آن خورده شده است یا نه، و امثال این جزئیات، مورد بحث قرار نگرفته است. وقتی به کتاب های تفسیر مراجعه می کنیم، مفسرین کرام نیز در مورد جزئیات قوچی که قربانی شده، کمتر بحث فرموده اند.
در روایات آمده است که وقتی حضرت ابراهیم خواست فرزندش را به دستور خداوند بر مبنای خوابی که دیده بود قربانی کند، با شنیدن صدایی از آسمان به سوی آن نگاه کرد، دید که حضرت جبرئیل امین با یک قوچ ایستاده است برخی مفسرین بر اساس روایتی که از سعید ابن جبیر از ابن عباس رضی الله عنهم در این مورد است، که این قوچ را جبرئیل از بهشت آورده و همان قوچی است که هابیل فرزند آدم علیه السلام به قربانی، تقدیم کرده بود و تا آن وقت در بهشت می چرید. و برخی دیگر از مفسرین بر اساس روایت مجاهد از ابن عباس رضی الله عنهم می‌فرمایند: این قوچ، قبل از اینکه به ابراهیم علیه السلام تقدیم شود، چهل سال در بهشت می چرید بعد به دستور خداوند، جبرئیل امین او را در عوض اسماعیل ذبیح، به ابراهیم علیه السلام اهداء کرد و ابراهیم آن را قربانی کرد حتی تا زمان رسول الله صلی الله علیه وسلم شاخ های آن قوچ در خانه خدا آویزان بود که بعدا با آتش سوزی که در بیت الله صورت گرفت از بین رفت.
الدلائل:
ـ وفی التفسير الكبير:
البحث الثاني: اختلفوا في ذلك الكبش فقيل إنه الكبش الذي تقرب به هابيل بن آدم إلى الله تعالى فقبله، وكان في الجنة يرعى حتى فدعى الله تعالى به إسماعيل، وقال آخرون أرسل الله كبشا من الجنة قد رعى أربعين خريفا، وقال السدي: نودي إبراهيم فالتفت فإذا هو بكبش أملح انحط من الجبل، فقام عنه إبراهيم فأخذه فذبحه، وخلى عن ابنه، ثم اعتنق ابنه وقال: يا بني اليوم وهبت لي، وأما قوله: عظيم فقيل سمي عظيما لعظمه وسمنه، وقال سعيد بن جبير حق له أن يكون عظيما وقد رعى في الجنة أربعين خريفا، وقيل سمي عظيما لعظم قدره حيث قبله الله تعالى فداء عن ولد إبراهيم.([1])
ـ وفی تفسير النسفي:
{ وفديناه بِذِبْحٍ } هو ما يذبح. وعن ابن عباس : هو الكبش الذي قربه هابيل فقبل منه وكان يرعى في الجنة حتى فدي به إسماعيل . وعنه : لو تمت تلك الذبيحة لصارت سنة وذبح الناس أبناءهم { عظِيمٍ } ضخم الجثة سمين وهي السنة في الأضاحي . ورُوي أنه هرب من إبراهيم عند الجمرة فرماه بسبع حصيات حتى أخذه فبقيت سنة في الرمي.([2])
ـ وفی تفسير المظهري:
وفديناه بذبح عطف على نادينا روى انه لما سمع ابراهيم النداء نظر الى السماء فاذا هو بجبرئيل ومعه كبش أملح اقرن وقال هذا فداء لابنك فاذبحه دونه فكبر جبرئيل وكبر الكبش وكبر ابراهيم وكبر ابنه فاخذ ابراهيم الكبش واتى المنحر من منى فذبحه والفادي على الحقيقة ابراهيم وانما قال وفديناه لانه المعطى له والأمر به على التجوز فى الفداء او الاسناد عظيم اى عظيم الجثة سمين او عظيم القدر فى الثواب وقال الحسين بن الفضل لانه كان من عند الله قال سعيد بن جبير حق له ان يكون عظيما وقال مجاهد سماه عظيما لانه متقبل- قال البغوي قال اكثر المفسرين كان ذلك فى الجنة أربعين خريفا وأخرجه ابن ابى شيبة وابن جرير وابن المنذر وابن ابى حاتم وروى عن سعيد بن جبير عن ابن عباس ان الكبش الذي ذبحه ابراهيم هو الذي كان قربه ابن آدم هابيل.([3])
([1]) التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب،ج25-26/الجزء الثانی،ص142/ سورة الصافات، تحت آیة 107/المکتبة التّوفیقیّة، القاهرة.
([2]) تفسير النسفي مدارك التنزيل وحقائق التأويل، ج2/ ص420/ سورة الصافات، تحت آیة 107/دارالنفائس.
([3]) تفسیرالمظهری،ج8/ص87/ سورة الصافات، تحت آیة 107/داراحیاءالتراث العربی.
و الله اعلم بالصّواب