فلکياتو علم او فائده او ضرورت!

د علمي وسايلو ارزښت او د اسطرلاب څخه اخیستل کېدونکي درسونه

ليکنه: خالد منصور هډه وال الافغاني

 ناشر: دعوت نیوز.کام

د الله ﷻ مخلوق په حقیقت کې د انسان لپاره د فکر او تعقل سرچینه ده. د لمر، سپوږمۍ او ستورو حرکتونه او نظم د الله ﷻ د قدرت نښې دي چې انسان ته د پوهې او تحقیق دروازې پرانیزي. له همدې امله، د فلکي وسایلو جوړونه او کارول زموږ لپاره نه یوازې د نړۍ پوهېدو یوه وسیله ده، بلکې د دیني ارزښتونو سره تړاو هم لري.

اسطرلاب: د علم او عمل سرچینه

اسطرلاب هغه وسیله ده چې د ستورو، سیارو، سپوږمۍ او لمر د موقعیت معلومولو لپاره کارول کېږي. د دې وسیلې په مرسته د فلک د لوړوالي او زاویې معلومول په دقیق ډول ممکن دي. اسلامي نړۍ د اسطرلاب د جوړونې او ودې په برخه کې ستر خدمتونه کړي دي، چې زموږ د اسلافو علمي شوق او د الله ﷻ د قدرت درک څرګندوي.

د اسطرلاب څخه اخیستل کېدونکي درسونه

1. د علم اهمیت: اسطرلاب موږ ته یادونه کوي چې علم او تحقیق د پرمختګ او کامیابۍ بنسټ دی. زموږ نیکونو د علم په هره برخه کې هڅه کړې، ځکه موږ ته هم اړینه ده چې د علم زده کړه خپله موخه وګرځوو.

2. د دیني ارزښتونو ساتنه: اسطرلاب د لمانځه د قبله معلومولو او د روژې او اختر د میاشتې په ټاکلو کې هم کارېږي، چې زموږ دیني لارښوونې پیاوړې کوي.

3. د زحمتونو قدرداني: زموږ اسلافو د اسطرلاب په څېر وسايل جوړ کړي او کارولي، موږ باید د هغوی د زحمتونو قدر وکړو او د هغوی علمي میراث وساتو.

د اسطرلاب د ګټې اخیستنې اړتیا

نن ورځ که څه هم ټکنالوژۍ ډېر پرمختګ کړی، خو موږ ته د دې وسايلو د پوهېدو او ساتنې اړتیا لا هم شته. د دې وسيلې په مرسته موږ نه یوازې د علمي چارو په پرمختګ کې مرسته کولی شو، بلکې د خپل دیني شعور کچه هم لوړولی شو.

د ټولنې اصلاح لپاره پیغام

نن ورځ، موږ باید د بې ځایه چارو او وخت ضایع کولو پر ځای خپلې هڅې علم ته وقف کړو. زموږ دین موږ ته حکم کوي چې علم زده کړئ، ځکه علم د هر مسلمان او مسلمانې ښځې لپاره فرض دی.

راځئ چې د خپلو اسلافو د علمي میراثونو څخه الهام واخلو او د علم په مرسته خپل ځان او ټولنه اصلاح کړو. د علمي وسایلو لکه اسطرلاب کارونه یوازې د فلک او ستورو پوهېدو وسیله نه ده، بلکې د الله ﷻ د قدرتونو په درک کولو او د هغه په نږدېکت کې یوه لاره هم ده.

“وَفَوْقَ كُلِّ ذِي عِلْمٍ عَلِيمٌ” (یوسف: 76)
“او د هر عالم نه پورته یو بل پوه شته.”

د دې آیت په رڼا کې، موږ باید د علمي چارو د ودې لپاره خپل ژوند وقف کړو او د ځان او نورو اصلاح ته پام وکړو.

د اسطرلاب په اړه یو جامع مضمون او پوسټ

اسطرلاب: د علم او عمل یو بې ساری وسیله

اسطرلاب یوه لرغونې وسیله ده چې د ستورو، سیارو، لمر او سپوږمۍ د موقعیتونو او د هغوی د ارتفاعاتو معلومولو لپاره کارول کېده. دا وسیله د فلکياتو، سفر، قبله معلومولو او د وخت د ټاکلو لپاره په تاریخي لحاظ ډېر مهم رول لوبولی دی.

اسطرلاب څه شی دی؟

اسطرلاب د فلکي نقشو یوه ننداره ده چې د فلک او ځمکې حرکتونه په یوه کوچنۍ هندسي وسیله کې رانغاړي. دا وسیله په لرغوني یونان کې اختراع شوه، خو د اسلامي نړۍ پوهانو لکه البیروني، الفرغاني او الخوارزمي په لاس کې د دې وسيلې پرمختګ ته ځانګړې وده ورکړل شوه.

د اسطرلاب ډولونه

1. فلیټ اسطرلاب: د ځمکې د سطحې د افقي نقشو لپاره کارول کېږي.

2. کروي اسطرلاب: د فلکي ارتفاعاتو د معلومولو لپاره خورا دقیق دی او د لمر، سپوږمۍ او ستورو د دقیق زاویو په اندازه کولو کې کارول کېږي.

د ګول اسطرلاب ځانګړتیاوې

ګول اسطرلاب په ځانګړي ډول د دې وړتیا لري چې د لمر او سپوږمۍ ترڅنګ د نورو ستورو او سیارو دقیق ارتفاع معلوم کړي. دا وسیله د دقیقو فلکي محاسبو لپاره له هېڅ تېروتنې پرته کار کوي، چې د نجوم علم پوهانو لپاره یوه قیمتي وسیله ګڼل کېږي.

د اسطرلاب د کارونې ګټې

1. قبله معلومول: په اسلامي نړۍ کې د لمانځه د سمت د معلومولو لپاره کارول کېږي.

2. وخت پېژندنه: د ورځې او شپې ساعتونه په دقیقه توګه اټکلولی شي.

3. سفر او سمندري ملاحي: په سمندرونو کې د ستورو په مرسته د لارو موندلو لپاره کارېږي.

4. فلکيات او نجوم: د ستورو د موقعیت، ارتفاع او حرکت اندازه کولو لپاره خورا ګټوره وسیله ده.

د اسطرلاب عملي ګټه نن ورځ

که څه هم نن ورځ د ډېجیټلي وسیلو او ټکنالوژۍ په نړۍ کې اسطرلاب لږ استعمالېږي، خو د دې وسیلې مطالعه زموږ لپاره ډېره ګټوره ده. دا نه یوازې زموږ علم زیاتوي، بلکې زموږ لپاره د ماضي پوهانو د زحمتونو او هڅو اهمیت هم په ډاګه کوي.

زموږ لپاره د اسطرلاب څخه درس

د اسطرلاب په څېر وسیلې موږ ته دا درس راکوي چې زموږ دین او کلتور د علم او تحقیق سره څومره ژور تړاو لري. موږ باید د خپلو ماضي پوهانو څېړنې ژوندۍ وساتو او د علم او تحقیق په نړۍ کې پرمختګ وکړو.

د فلکيات علم (Astronomy) او د اسطرلاب نومونه د متقدمينو او متأخرينو علماوو په نظر

د فلکيات علم، چې د اسطرلاب سره تړاو لري، په اسلامي نړۍ کې يو له هغو علومي څخه دی چې متقدمينو او متأخرينو علماوو پرې ځانګړې څېړنې کړي دي. په اسلامي تمدن کې دا علم د دين، فلسفې، او ساينس په ګډه څېړنه کې مهم رول لري. د دې علم په اړه د متقدمينو او متأخرينو علماوو توپير په لاندې ډول دی:

—

متقدمين علما (لومړني علماء):

متقدمين علما د فلکيات علم د بنسټ اېښودونکي او پراختيا ورکوونکي ګڼل کېږي. هغوی نه يوازې د اسطرلاب او نورو فلکي وسايلو په جوړونه کې کار کړی، بلکې د دې علم نظرياتي او عملي اړخونه يې هم لوړ کړي دي.

د متقدمينو مشهوره نومونه:

1. بطليموس (Ptolemy):

د يوناني فلکياتو بنسټګر چې د “المجسطی” په نامه مشهور اثر يې وليکه. دې اثر اسلامي علماوو ته بنسټيز مواد برابر کړل.

2. الخوارزمي:

هغه مسلمان عالم چې د اسطرلاب په اړه يې کتابونه وليکل او د دې وسيلې د عملي کارونې لپاره ځانګړي قواعد رامنځته کړل.

3. البيروني:

په خپل وخت کې د فلکياتو او د ځمکې د حرکت په اړه څېړنې وکړې. هغه د اسطرلاب د جوړښت او کارونې په اړه ځانګړي آثار ليکلي دي.

4. الزهراوي:

د فلکياتو په اړه د عملي تجربو ترسره کوونکی او د اسطرلاب په پراختيا کې يې مهم رول لوبولی دی.

—

متأخرينو علما (وروستي علماء):

متأخرينو علما د متقدمينو علماوو د کارونو پراختيا ته دوام ورکړ او د فلکيات علم ته يې نوي اصول ور زيات کړل. دوی د ټکنالوژۍ په رڼا کې د اسطرلاب او نورو وسايلو د کارونې لپاره نوې لارې چارې وړاندې کړې.

د متأخرينو مشهوره نومونه:

1. ابن شاطر (دمشق):

هغه د فلکياتو په اړه داسې څېړنې وکړې چې وروسته د کوپرنيک نظريې ته د پرمختګ بنسټ وګرځېد.

2. طوسي (نصيرالدين طوسي):

هغه د مراغې په څېړنيز مرکز کې د فلکياتو پرمختګ ته ځانګړې وده ورکړه. د طوسي د فلکي ماډلونو څېړنې وروسته په لوېديځ کې مشهوره شوې.

3. ابن يونس:

هغه د مصر مشهور فلکيات پوه و چې د اسطرلاب په کارونې کې يې دقيقې محاسبې رامنځته کړې.

4. کوپرنيک (Copernicus):

که څه هم هغه په اسلامي نړۍ پورې تړاو نه لري، خو د اسلامي فلکياتو پر بنسټ يې د ځمکې او لمر د حرکت نظريه وړاندې کړه.

—

د اسطرلاب نومونه د متقدمينو او متأخرينو په نظر:

متقدمين علما: هغوی اسطرلاب ته د “علم الافلاک” يا “علم الهيئة” په نوم يادونه کوله.

متأخرين علما: هغوی دا علم “علم النجوم” يا “فلکيات” او کله ناکله “علم التوقيت” هم بللی دی.

—

نتيجه:

متقدمين علما د اسطرلاب د بنسټ جوړونکو په توګه ګڼل کېږي، په داسې حال کې چې متأخرينو علما د دې علم نظرياتو ته لا زيات رنګ ورکړی او عملي کړنې يې اسانه کړې دي. موږ ته پکار ده چې د دې علم زده کړه وکړو، د خپل دين او دنيا لپاره يې ګټه واخلو، او د خپلو علماوو د زحمتونو ارزښت درک کړو.

د قرآن کریم آیت: وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ
“په ستورو قسم، کله چې پرېوځي” (النجم: 1)

دا آیت موږ ته د فلکي علومو د اهميت پېغام راکوي او موږ هڅوي چې د الله ﷻ د قدرت نښې وڅېړو.

د فلکيات علم د قران، احادیثو، او د مشائخو څخه ماخذونه او دلايل

د فلکيات علم (علم الافلاک یا علم الهيئة) اسلامي تمدن کې د دیني لارښوونو او علمي څېړنو د ګډ تړاو یوه څرګنده بېلګه ده. قرآن او احادیث د دې علم په اړه بنسټیزې لارښوونې وړاندې کړي، او اسلامي علماء او مشائخ یې د زده کړې او پراختیا لپاره ډېر کار کړی دی.

—

د قران نه ماخذونه او دلايل

قرآن مجید د ستورو، سیارو، لمر او سپوږمۍ په اړه ګڼ آیتونه وړاندې کوي، چې انسان د فلکياتو او کائناتو په اړه فکر کولو ته هڅوي. ځینې مهم آیتونه په لاندې ډول دي:

1. د الله د قدرت څرګندونه د ستورو او فلک له لارې:

وَهُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ…
(سورة یونس: 5)
الله ﷻ لمر او سپوږمۍ د رڼا او حساب لپاره پیدا کړي، چې د فلکياتو د علم بنسټ دی.

2. د ستورو په حرکت کې نظم:

وَالسَّمَاءِ ذَاتِ الْبُرُوجِ
(سورة البروج: 1)
آسمان د برجونو په ذکر سره د ستورپوهنې د زده کړې ته اشاره کوي.

3. د لمر او سپوږمۍ ټاکل شوې لارې:

وَالشَّمْسُ تَجْرِي لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ذَٰلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ. وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ…
(سورة یس: 38-39)
دا آیت د فلکيات د علم د ستورونو د حرکت د پوهېدو لپاره الهام ورکوي.

4. د آسماني اجرام د حرکت حکمت:

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ.
(سورة آل عمران: 190)
د شپو ورځو او آسماني حرکتونو د بدلون حکمت انسان د کائناتو په اړه تحقیق ته هڅوي.

—

د احادیثو نه ماخذونه او دلايل

د رسول الله ﷺ ګڼ احادیث د لمر، سپوږمۍ، او ستورو په اړه ځانګړې لارښوونې کوي.

1. د روژې او اختر د میاشتې معلومول:

“صوموا لرؤيته وأفطروا لرؤيته، فإن غم عليكم فأكملوا العدة ثلاثين.”
(بخاري: 1909)
د میاشتې لیدلو لارښوونه په حقیقت کې د فلکياتو عملي کارونې ته اشاره کوي.

2. د ستورو هدفونه:

“النجوم أمانٌ للسماء، فإذا ذهبت النجوم أتى السماء ما توعد.”
(صحیح مسلم: 2531)
ستوري د آسمان زینت او د کائناتو د نظم یوه برخه ګڼل شوي.

3. د قبلې معلومول:

د حضرت محمد ﷺ لارښوونې د قبلې معلومولو لپاره د لمر او ستورو د استعمال په اړه:

“فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ…”
(سورة البقرة: 115)

4. د کائناتو په اړه فکر کول:

“تفكروا في آلاء الله ولا تفكروا في ذات الله.”
د رسول الله ﷺ دا حدیث د انسانانو لپاره لارښوونه ده چې د الله د مخلوق په اړه فکر وکړي او د کائناتو رازونه وپېژني.

—

د مشائخو او علماوو نظرونه

اسلامي علماء او مشائخ د فلکياتو علم په اړه د قرآن او حدیث په رڼا کې ډېر مهمې څېړنې کړې دي.

1. امام غزالي (رح):

په خپل کتاب “احیاء علوم الدین” کې يې ذکر کړی چې د فلکيات علم زده کړه د الله ﷻ د قدرت پېژندلو یوه وسیله ده.

2. ابن تیمیه (رح):

د فلکياتو علم يې د اسلامي شریعت سره موافق ګڼلی، خو شرط يې ایښی چې د دې کارونې موخه د الله ﷻ عبادت وي.

3. امام رازي (رح):

په تفسير کبیر کې يې د فلکياتو او د کائناتو د نظم په اړه مفصل بحث کړی دی.

4. علامه ابن خلدون (رح):

د “مقدمه” په کتاب کې يې د فلکياتو د علم د اهمیت او د هغې د تمدني ارزښت په اړه خبرې کړي دي.

5. البیروني (رح):

هغه د فلکياتو علم په خپلو کتابونو کې د قرآن او حدیث د لارښوونو په رڼا کې وړاندې کړی دی، په ځانګړې توګه د اسطرلاب په اړه یې ځانګړې څېړنې کړي دي.

—

نتیجه او پایله

د فلکيات علم نه یوازې په دیني لحاظ اهمیت لري، بلکې د انسان د علمي پرمختګ لپاره هم بنسټیزه وسیله ده. د قرآن او حدیث لارښوونې او د مشائخو څېړنې موږ ته د دې علم د زده کړې اهمیت په ډاګه کوي. موږ ته پکار ده چې د دې علم په زده کړه کې د خپل دیني شعور او علمي پوهې لپاره هڅې وکړو.

“وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ.”
(سورة ابراهیم: 33)
دا آیت د دې علم زده کړه زموږ لپاره د عبادت یوه وسیله ګرځوي، چې د الله ﷻ قدرت په ښه توګه وپېژنو.

د فلکيات علم په اړه مهم کتابونه او د متقدمينو او متأخرينو علماوو ونډه

د فلکيات علم (علم الافلاک او علم الهيئة) په اړه ډېر کتابونه ليکل شوي چې د متقدمينو او متأخرينو علماوو څېړنې پکې ځای لري. دا کتابونه نه يوازې د دې علم نظري اړخونه روښانه کوي، بلکې د عملي کارونې لپاره هم لارښوونې برابروي.

—

متقدمين علماء او د هغوی مشهور کتابونه

متقدمينو علماوو د فلکيات علم ته بنسټ ايښی او لومړنۍ څېړنې يې په دې برخه کې کړې دي. د هغوی کتابونه د اسلامي تمدن د علمي پرمختګ د بنسټ ډبرې ګڼل کېږي.

د متقدمينو علماوو مشهور کتابونه:

1. المجسطی (Almagest)

ليکوال: بطليموس

موضوع: د فلکيات د هندسي ماډلونو او ستورپوهنې بنسټيز اصول.

ګټه: اسلامي علماوو دا کتاب ژباړلی او د اسطرلاب په جوړولو کې يې لارښود ګڼلی.

2. کتاب الزيج الصابي

ليکوال: البتاني

موضوع: د ستورپوهنې د جدولونو او محاسبو تفصيل.

ګټه: د ستورپوهنې د رياضياتي اړخ لپاره يوه بنسټيزه مرجع.

3. الآلات العجيبة

ليکوال: البيروني

موضوع: د فلکيات او هندسي وسايلو تشريح، د اسطرلاب په اړه ځانګړې څېړنه.

ګټه: د اسطرلاب جوړولو او د هغې عملي کارونې لارښود.

4. کتاب العمل بالاسطرلاب

ليکوال: ابوالريحان البيروني

موضوع: د اسطرلاب عملي کارونه او د لمر، سپوږمۍ او ستورو د موقعيت معلومول.

ګټه: د اسطرلاب د استعمال لپاره عملي لارښود.

5. زيج الخوارزمي

ليکوال: محمد بن موسى الخوارزمي

موضوع: د فلکيات د جدولونو ټولګه.

ګټه: د فلکي محاسبو لپاره د اسلامي نړۍ لومړنی جامع کتاب.

—

متأخرين علماء او د هغوی مشهور کتابونه

متأخرينو علماوو د متقدمينو علم ته وده ورکړې او د فلکيات علم يې د عصري پوهې سره تړلی دی.

د متأخرينو علماوو مشهور کتابونه:

1. زيج السنجري

ليکوال: ابن يونس المصري

موضوع: د ستورو د حرکت او موقعيت په اړه دقيق جدولونه.

ګټه: د اسلامي نړۍ د فلکياتو پرمختللی اثر.

2. التذکرة في الهيئة

ليکوال: نصيرالدين الطوسي

موضوع: د فلکيات او هندسې اصول.

ګټه: د فلکيات په نظرياتو کې د طوسي مهمه ونډه.

3. شرح المجسطی

ليکوال: ابن الشاطر

موضوع: د بطليموس د نظرياتو اصلاح او پرمختګ.

ګټه: د فلکي حرکتونو په اړه دقيقې څېړنې.

4. زيج ایلخاني

ليکوال: نصيرالدين الطوسي

موضوع: د ستورو جدولونه او د هغوی حرکت.

ګټه: د ستورپوهنې د محاسبو لپاره دقيق اثر.

5. الکوکب الدري في العمل بالاسطرلاب

ليکوال: عبدالرحمان الصوفي

موضوع: د اسطرلاب کارونې او عملي لارښود.

ګټه: د ستورو موقعيت معلومولو لپاره عملي کتاب.

—

د مطالعې ګټې:

1. د علم پراختيا: دا کتابونه د فلکيات علم بنيادي او پرمختللي اصول وړاندې کوي، چې زموږ د علمي پوهې کچه لوړوي.

2. د اسلامي تمدن پيژندنه: د دې کتابونو مطالعه موږ ته د اسلامي تمدن د علمي پرمختګ په اړه معلومات راکوي.

3. د عملي کارونې مهارت: د اسطرلاب او فلکي وسايلو د استعمال عملي لارې چارې زده کوو.

—

د مطالعې لپاره وړانديز شوي کتابونه:

د البيروني “کتاب العمل بالاسطرلاب” د پیل لپاره مناسب دی.

د نصيرالدين الطوسي “التذکرة في الهيئة” د فلکياتو د ژورې مطالعې لپاره ګټور دی.

د عبدالرحمان الصوفي “الکوکب الدري” د عملي زده کړو لپاره غوره لارښود دی.

د دې کتابونو مطالعه به نه یوازې زموږ د علمي پوهې کچه لوړه کړي، بلکې موږ ته به د خپلو اسلافو د علمي زحماتو ارزښت هم وروښيي.

د ټولنې اصلاح لپاره پیغام

نن ورځ، موږ ته اړتیا ده چې د خپلو زړو علمي اثارو ارزښت په پام کې ونیسو او خپلې اړیکې له علم سره لا قوي کړو. موږ باید یوازې د لوکس ټکنالوژۍ کارولو پر ځای د خپلو اسلامي اصولو په رڼا کې تحقیق ته مخه کړو. د ګول اسطرلاب د مطالعې له لارې موږ کولی شو خپل زړونه د تحقیق او څېړنې لپاره چمتو کړو.

راځئ چې د علم په لار کې هڅې وکړو او د اسلامي تمدن د بیا ژوندۍ کولو لپاره هڅه وکړو!

دا لړي جاري ده ….

په درنښت خالد منصور هډه وال.
که ليکنه درسته او مفيده وي دا د الله سبحانه وتعالی په توفيق او مدد سره او که غلطيانې په کښي موجود وي دا زما کمزورئ ده او ما پري خبر کړي مننه .

نوټ.
دا درسونه مونږه د تخصص في الفقه (مفتیانو) ته وايو په نصاب کښي.

او ضرور ئي شير کړئ مننه .
مننه له هغه چا نه چې ليکنه ئي وه لوستله او د ګوتو نښه يې پرېښوده.

 

د دعوت نیوز رسنیز مرکز ملاتړ وکړئ
له موږ سره د مرستې همدا وخت دی. هره مرسته، که لږه وي یا ډیره، زموږ رسنیز کارونه او هڅې پیاوړی کوي، زموږ راتلونکی ساتي او زموږ د لا ښه خدمت زمینه برابروي. د دعوت نیوز رسنیز مرکز سره د لږ تر لږه $/10 ډالر یا په ډیرې مرستې کولو ملاتړ وکړئ. دا ستاسو یوازې یوه دقیقه وخت نیسي. او هم کولی شئ هره میاشت له موږ سره منظمه مرسته وکړئ. مننه

د دعوت نیوزبانکي پتهIslamic Bank AC # 00105100585219 :

د واټس آپ شمېره WhatsApp: +93 747 162 162:

Support Dawatnews Media Center

If there were ever a time to join us, it is now. Every contribution, however big or small, powers our journalism and sustains our future. Support the Dawatnews Media Center from as little as $/€10 – it only takes a minute. If you can, please consider supporting us with a regular amount each month. Thank you
Islamic Bank AC # 00105100585219
Account for international payments: 00105100585219
WhatsApp:+93 747 162 162