شیرین

موضوع عنوان مقاله:- خاکشیر

ترتیب کننده: نامزد مسلک آموز ذبیح الله” دانشیار”

ناشر: دعوت نیوز.کام 

مقدمه

شیرین بیان نام علمی Glycyrrhiza glabra گیاهی خودرو از تیره سبزی آسا ها، بومی جنوب اروپا، شمال افریقا و نواحی معتدل آسیا است. برگ های آن مرکب است و از 4 تا 7 زوج برگ به اضافه یک برگچه انتهایی تشکیل یافته است که به سبب ترشح شیره، چسپنده اند. شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشـت و کار قرار می گیرد. این گیاه نورپسند است و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد؛ بنا بر این شرایط مطلــــوب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمین های کم ارتفاع (از سطح دریا)است که به خوبی زهکشی شده باشد (در مناطقی که سطح آب زمین بالاست). همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد  .

شیرین بیان

شیرین بیان نام علمی Glycyrrhiza glabra گیاهی خودرو از تیره سبزی آسا ها، بومی جنوب اروپا، شمال افریقا و نواحی معتدل آسیا است. برگ های آن مرکب است و از 4 تا 7 زوج برگ به اضافه یک برگچه انتهایی تشکیل یافته است که به سبب ترشح شیره، چسپنده اند. گل هایش مایل به آبی و میوه اش شامل 5 تا 6 دانه مایل به قهوه ای است. ریشه و ساقه زیر زمینی آن مصرف طبی دارد. ریشه ها و پاجوش های این گیاه دارای پوستی قهوه ای رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است.

نام دیگر شیرین بیان در فارسی، مهک است. در گویش اصفهان و طب سنتی قدیم به مجو نیز شهرت دارد و در مناطق بختیاری به آن میجی می گویند. در متون کهن زراعت به شیرین بیان، سوس گفته می شود و ریشه آن را اصل سوس گویند. در کتاب معرفت فلاحت می خوانیم که واگر اصل سوس را در آب بجوشند و تخم خربوزه در آن آغشته کنند و بعد از آن زراعت کنند از کرم محفوظ ماند.

خصوصیات نباتی

شیرین بیان از زمره گیاهان بشنی و بومی جنوب اروپا و قسمت هایی از آسیاست. این گیاه از جمله نباتات علفی چند ساله است. ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر می رسد. طول برگ های باریک آن از 7 تا 15 سانتی متر است و شامل 9 تا 17 برگچه است. برگچه ها بیضوی بوده، کناره  آن ها صاف است. گل های این گیاه به رنگ های ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقه های گل دهنده مشاهده می شود. زمان ظهور گل ها اوایل تابستان است. میوه این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول 2 تا 3 سانتی متر است و معمولا هر میوه دارای 3 تا 6 عدد دانه لوبیا شکل است.

ترکیبات کیمیایی شیرین بیان

عصاره شیرین بیان حاوی ترکیبات مختــــــــلفی بوده که مهمترین آن گلیســـــیرریزین می باشد. در اثر هیدرولیزبه اسیدگلیسیریتینک و دو مولکول گلوگورونیک اسید و آب تبدیل و شیرینی خود را از دست می دهد. همچنین فلاونوئیدها و ایزوفلاونوئیدها، تری پنوئیدها، استرودل ها، روغن های فرار و مقداری نشاسته، قند شامل گلوکز و ساکاروز، لیگنین، اسیدهای آمینه، آمین ها و موم ها نیز در آن موجود می باشد.

تاریخچه

بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شـیرین بیان را به عنوان تقویــــــت کننده بدن می شناخته اند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه می کرده اند؛ چنـــان که در سال ۱۹۲۳ میــــــلادی از مقبره توتانخامون ریشه این گیاه یافت شد. پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستـــــــن از تلخی داروهای تلخ مزه و درمان بیماری های کبد و دستگاه گوارش به کار می برده اند.

کشت و برداشت شیرین بیان

شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشـت و کار قرار می گیرد. این گیاه نورپسند است و در مدت رویش به هوای گرم و رطوبت متوسط نیاز دارد؛ بنا بر این شرایط مطلــــوب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمین های کم ارتفاع (از سطح دریا)است که به خوبی زهکشی شده باشد (در مناطقی که سطح آب زمین بالاست). همچنین باید از آفتاب کافی برخوردار باشد  .

روش تکثیر این گیاه تقسیم زمین ساقه و ریشه آن است. در فصل پاییز (آبان ماه) ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را پس از خروج از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم می کنند. سپس این قطعات را در ردیف هایی با فاصله ۶۰ تا ۸۰ سانتیمتر می کارند. فاصله مناسب پاجوش ها از هم ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر است. پس از کاشت باید آبیاری انجام گیرد. با کاشت بذر نیز می توان به تکثیر این گیاه پرداخت.

ریشه های این گیاه در فصل خزان  سال سوم یا چهارم صورت می گیرد. این عمل در سطوح کم وسعت با استفاده از بیل و در سطوح وسیع با ماشین های مخصوص انجام می گیرد.

ریشه شیربیان

۳۵ گرم) است. با جوشاندن ریشه گیاه و / عصاره شیرین بیان تقریباً حاوی ۱۰۰ کالری در هر اونس ( ۲۸ تبخیر بخش عمده آب آن، ماده ای سیاه رنگ (مایل به قهوه ای) به دست می آید. این ماده به دو صورت جامد (عصاره) و شیره (رب سس عرضه می گردد کاربرد اصلی این ماده، (در کشورهای غربی) شیرین کردن فراورده های غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند شیرین تر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد. ریشه خشکیده شیرین بیان را می توان به عنوان چاشنی جوید.

در کشورهای غربی) طعم عصاره شیرین بیان در انواع گسترده ای از تنقلات شیرین (همچون آب نبات است محبوب ترین این شیرینی جات در انگلستان . Liqourice allsorts یافت می شود.

در قاره اروپا (به غیر از انگلستان) آب نباتهایی با طعم تند و شور (فراورده با شیرین بیان) بر انواع دیگر ترجیح دارند. هرچند باید توجه داشت که طعم اغلب این گونه از تنقلات با روغن تخم انیسون (بادیان رومی) تقویت می شود و مقدار واقعی شیرین بیان در آن بسیار اندک است. به هر حال در هلند – که در آن قطره) یکی از پرطرفدارترین انواع آب نباتهاست- فقط در اندکی از ) Drop آب نبات شیرین بیان موسوم به انواع متعدد این تنقلات عرضه شده به بازار، تخم انیسون (بادیان رومی) به کار می رود. گرچه مردم ترکیب آن با نعنا، جوهر نعنا یا برگ بو را نیز دوست دارند و آمیختن آن با کلراید آمونیوم نوعی آب نبات معروف است. پانتفرکت در یورکشایر نخستین محلی zout drop نمکی[ ۴] می سازد که به زبان هلندی به بود که ترکیب شیرین بیان با شکر به عنوان نوعی از شیرینی جات، به شکل امروزین مورد استفاده قرار گرفت. شیرینی پانتفرکت در اصل همان جا ساخته شد.

شیرین بیان در محاوره مردم یورکشایر با عنوان اسپانیایی شناخته شد؛ ظاهراً به این سبب که راهبان اسپانیایی ریشه شیرین بیان را درصومعه ریوالکس در نزدیکی تیرسک پرورش دادند.

چاشنی شیرین بیان همچنین در نوشابه های غیرالکلی به کار می رود و نیز ته مزه ای مطبوع به بعضی جوشانده های گیاهی می بخشد. این امر همچنین در تغییر دادن مزه های نامطبوع برخی داروها نیز کاربرد دارد. جوانان هلندی اغلب خودشان نوشیدنی شیرین بیان را تهیه می کنند. همچنین نوشابه محبوب هلندی ها نوعی لیکور است که ماده اصلی آن شیرین بیان است. مردم ایتالیا (به ویژه در نواحی جنوبی) دوست دارند که از شیرین بیان به شکل طبیعی اش استفاده کنند؛ به این نحو که ریشه این گیاه از زمین بیرون کشیده شده، پس از شسته شدن به عنوان خوشبوکننده دهان جویده می شود. در سراسر ایتالیا عصاره خالص شیرین بیان (بدون افزودن شکر) به شکل قطعات کوچک سیاه رنگ مصرف می شود و طعم آن تلخ و تند است. در انگلستان و کالابریا نیز نحوه استفاده از این ماده چنین است.

در آشپزی چینی شیرین بیان همچون چاشنی در پخت غذاهای مطبوع استفاده می شود و اغلب برای خوش طعم کردن سوپها و غذاهایی که در سس سویا جوشانده می شود، به کار می رود. شیرین بیان در سوریه نیز بسیار خواهان دارد و به صورت نوشیدنی در بازار عرضه می شود.

این ماده همچنین عنصر اصلی نوشابه غیرالکلی بسیار معروف مصری موسوم به عرقسوس است. به خصوص در ماه رمضان جهت کاهش تشنگی مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربرد دارویی نبات شیربیان

قسمت مورد استفاده شیرین بیان ساقه های زیرزمینی و ریشه های گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهم ترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشه های گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که پنجاه برابر از شکر شیرین تر است و مقدار آن با توجه به شرایط محیطی و گونه گیاه بین ۵ تا ۲۰ درصد است. اسید گلیسری زیبا افزایش سن گیاه افزایش می یابد. طعم عصاره بسته به انواع مختلف گیاه، متغیر است؛ مثلاً شیرین بیان اسپانیایی طعم ملایم دارد؛ در حالی که شیرین بیان یونانی دارای طعمی نسبتاً تلخ است. عصاره این گیاه حاوی ترکیب گلیسیریزین دارد.

اسید گلیسریزیک و نمک های پتاسیم و کلسیم است. اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخم های گوارشی مفید است.

ریشه های این گیاه حاوی کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز هست. پودر ریشه شیرین بیان (ریشه خشک ساییده گیاه) خلط آوری مؤثر است و از زمان های باستان به این برگرفته از کلمه ) Ayurvedic منظور مورد استفاده بوده است؛ مخصوصاً هندوها آن را در داروی به معنی علم حیات) به کار می برده اند (همچنین به عنوان خمیردندان) و به ayur-veda سانسکریت معروف بوده است. ترکیبات موجود در ریشه گیاه شیرین بیان در مقابله با (Jastimadhu) جاستی مادهو پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشه گیاه خاصیت ضد میکروبی دارد؛ بنا بر این می توان از شیره این گیاه به عنوان ماده ضدپوسیدگی در محلول های شستشوی دهان و نیز خمیر دندان ها استفاده کرد.

در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می شود.

امروزه نیز عصاره شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به شمار می رود. این ماده به شکل طبیعی اش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و می توان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد. مهم ترین خاصیت شیرین بیان، تأثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمان کننده ورم و زخم معده و اثنی عشر است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد. همچنین برای درمان سوءهاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.

شیرین بیان بر سیستم درون ریز بدن نیز تأثیرگذار است و مصرف آن ممکن است مقدار تستوسترون خونابه را کاهش دهد. با این حال مشخص نیست که آیا بر میزان تستوسترون آزاد نیز مؤثر است یا خیر. یکی از خواص دارویی شیرین بیان خاصیت ضد لک و روشن کنندگی آن بر پوست است که در قالب کرم های مراقبت از پوست ارائه شده است.

شیرین بیان می تواند به عنوان یک برطرف کننده بوی بد بدن عمل کند و در از بین بردن بوی زیر بغل کاربرد دارد

مصرف بی رویه شیرین بیان یا سایر فراورده های آن به سبب تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از اندازه هورمون آلدسترون ممنوع اعلام گردیده است. این حالت سبب عوارضی چون اختلال در فعالیت های متابولیسمی، کاهش پتاسیم خون و بالا رفتن فشار خون می گردد. در صورت مصرف بیش از ۲۰ گرم در روز، بروز عوارض نامطلوب بعید نیست. استفاده زیاد از شیرین بیان برای طحال نیز مضر است. مصرف بسیار بالای شیرین بیان ممکن است به بروز حالاتی خطرناک نظیر فشار خون و حتی سکته قلبی منجر شود و تهدید کننده حیات است.

مصرف احتیاطات

برخی از افراد با مصرف زیاد شیرین بیان دچار درد عضله و عده ای دیگر با کرخت شدن دست و پا و حتی فلج هر چهار اندام (کوادری پلژی) مواجه می شوند. مصرف زیاد این ماده سبب افزایش وزن نیز می شود. در صورت بالا بودن فشار خون یا ناراحتی کلیه، قلب یا کبد باید از مصرف شیرین بیان پرهیز کرد.

مصرف این گیاه و فراورده های آن برای زنانی که در دوران بارداری یا شیردهی اند، منع شده است. البته با رعایت میزان معقول مصرف شیرین بیان می توان از بروز این مشکلات جلوگیری کرده، از خواص بسیار مفید آن بهره برد. در صورت لزوم مصرف طولانی مدت شیرین بیان، بهتر است آن را با کتیرا ترکیب کرد.

نتیجه گیری

شیرین بیان از جمله نباتات طبی میباشد که برای زنده گی انسان ها بسیار زیاد مهم بوده و از آن بخاطر درمان اکثیریت درد ها از لحاظ طب سنتی بسیار زیاد مشهور میباشد. شیرین بیان می تواند به عنوان یک برطرف کننده بوی بد بدن عمل کند و در از بین بردن بوی زیر بغل کاربرد دارد امروزه نیز عصاره شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به شمار می رود. این ماده به شکل طبیعی اش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر (ادرارآور) و ملیّن است و می توان آن را به عنوان عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار برد. مهم ترین خاصیت شیرین بیان، تأثیر بر دستگاه گوارش است. این گیاه درمان کننده ورم و زخم معده و اثنی عشر است و بر روی سرطان معده تأثیر مطلوب دارد. همچنین برای درمان سوءهاضمه و از بین بردن نفخ شکم مفید است.