شخصی در یکی از رکعات نمازش سجده‌ای را فراموش نمود و در رکعت بعد هنگام رکوع آن را به یاد آورد؛ حال این شخص برگردد و سجده‌ی ترک شده را جبران نماید یا اینکه آن را قبل از اتمام نماز قضاء کند؟ در هر صورت آیا بر چنین شخصی سجده‌ی سهو لازم می‌شود یا خیر؟
الجواب وبالله التوفیق
سجده یکی از ارکان نماز می‌باشد و نماز بدون انجام مکمل آن صحیح نمی‌باشد؛ بنابراین اگر سجده‌ای در نماز سهواً ترک شد، چنانچه فرد در داخل نماز به سهو انجام گرفته پی بُرد، بر او لازم است آن را قضا نموده و به خاطر تأخیر انجام شده در رکن یاد شده و نقصان پیش آمده در آن، سجده‌ی سهو نماید. اما اگر بعد از نماز متوجه سهو پیش آمده شد، باز هم اگر هیئت خود را تغییر نداده است و عملی که منافی نماز باشد را انجام نداده است، می‌تواند سجده‌ی ترک شده را انجام دهد، سپس به تشهد نشسته و سجده سهو را انجام دهد و آنگاه تشهد را خوانده و سلام نماید. اگر هیچ‌یک از صورت‌های ذکر شده محقق نشد، نماز شخص نمازگزار فاسد می‌باشد و باید دوباره اعاده گردد.
اما در صورت مسئوله، نمازگزار در هر رکنی که باشد چون به سهو انجام شده پی برد، برگردد و سجده را بجای آورد و آنگاه استحساناً آنچه را که بعد از ترک سجده انجام داده است را انجام دهد و در پایان نیز سجده‌ی سهو نماید. البته از تصریحات ردالمحتار و فتح القدیر اینگونه فهمیده می‌شود که: به محض یادآوری رکن ترک شده، انجام آن لازم نمی‌شود، بلکه می‌تواند آن را تا پایان نماز به تأخیر بیندازد و قبل از اتمام نماز آن را به جای آورد. بنابراین اگر چه به محض یادآوری رکن ترک شده، انجام آن بهتر و افضل است، اما اگر آن را تا پایان نماز مؤخر کرد و قبل از اتمام نماز آن را انجام داد باز هم صحیح می‌باشد.
الدلائل:
ـ فی الرد:
قوله: (فسجدها) أفاد أن سجودها عقب التذكر غير واجب، لما في البحر عن الفتح: له أن يقضي السجدة المتروكة عقب التذكر، وله أن يؤخرها إلى آخر الصلاة فيقضيها هناك.([1])
ـ وفی البحر:
أطلق في السجدة فشملت الصلاتية والتلاوية وقيد بالتذكر في الركوع والسجود ؛ لأنه لو تذكر سجدة صلبية في القعود الأخير فسجدها أو تذكر في الركوع أنه لم يقرأ السورة فعاد لقراءتها ارتفض ….وفي فتح القدير له أن يقضي السجدة المتروكة عقب التذكر وله أن يؤخرها إلى آخر الصلاة فيقضيها هناك ا هـ.([2])
ـ وفی إلحاوي القدسي:
و إن تذّکر في التشهّد أنّه سها عن سجدةٍ من رکعة، یسجدها، ویعید التشهّد، و یسجد للسّهو.([3])
(1) ردالمحتار /ج2/ص317/ کتاب الصلاة/باب الإستخلاف/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.
(2) البحرالرائق شرح کنزالدقائق/ج1/ص668/ کتاب الصلاة/باب الحدث فی الصلاة/مکتبه رشیدیه.
(3) الحاوي القدسي في فروع الفقه الحنفي/ج1/ص192/کتاب الصلاة/باب السهو في الصلاة/مکتبة دارالنوادر.
و الله اعلم بالصّواب