شخصی در رکعت اول نماز، یکی از دو سجده را فراموش می‌کند و هنگام تشهد اخیر به یاد می آورد که سجده‌ای را انجام نداده است، حال تکلیف نماز چنین شخصی چیست؟ آیا راهی برای جبران آن در داخل نماز است؟ لطفاً راهنمایی بفرمایید.
الجواب وبالله التوفیق
از آنجایی که سجده یکی از ارکان نماز است، بنابراین نماز بدون انجام مکمل آن (سجده) صحیح نمی‌باشد. اما چون سجده به فراموشی از این فرد ترک شده، و در داخل نماز نیز آن را به یاد آورده است، لذا راه جبرانش به‌صورت زیر است:
اگر فرد یاد شده در داخل نماز و قبل از سلام و یا حتی بعد از سلام فوراً و قبل از این که حرفی بزند، به فراموش شدن سجده پی بُرد، سجده را به جای آورد و در هنگام انجام آن، نیت قضای آن را داشته باشد که مثلاً سجده اول یا دوم رکعت اول را فراموش کرده است. اگر در داخل نماز آن را به یاد آورد، سجده کند و پس از آن تشهد بخواند و از آنجایی که در ادای رکنی تاخیر صورت گرفته است، پس از تشهد سجده سهو انجام دهد. اما اگر فوراً پس از اتمام نماز و قبل از اینکه عمل منافی نماز را انجام دهد، در همان حالت سجده را انجام دهد، چون سجده را انجام داد، باز به قعده بنشیند و مقدار تشهد را بخواند و سپس سجده‌ی سهو و پس از آن دوباره تشهد و سلام را انجام داده و از نماز خارج شود.
عبارات الفقهاء:
ـ فی البدائع:
وكذا إذا ترك سجدة من ركعة فتذكرها في آخر الصلاة سجدها وسجد للسهو؛ لأنه أخرها عن محلها الأصلي.([1])
ـ وفی المبسوط:
قال: وإذا ذكر سجدتين من ركعتين بدأ بالأولى منهما، لأن القضاء معتبر بالأداء، كما أن الثانية تترتب على الأولى في الأداء، فكذلك في القضاء… فأما عندنا زيادة الركعة الواحدة لا تحتمل الإلغاء، والركعة تتقيد بالسجدة الواحدة فأداء الركعة الثانية إذا معتبر فليس عليه قضاء إلا قضاء المتروك. ([2])
ـ وفی تبيين الحقائق:
(فرع) ترك سجدة صلبية من ركعة فتذكرها في آخر الصلاة قضاها وتمت صلاته عندنا.([3])
وفی خلاصة الفتاوی:
و في الأصل رجل صلی صلاة الفجر فتذکر في آخر صلاته قبل السلام أو بعد السلام أنّه ترک منها سجدة فعلیه أن یسجدها ثم یتشهّد و یسلّم و یسجد للسهوو ینوي اذا علم أنّها من الرّکعة الأولی أو غالب رأیه ذلک إنّه ینوي للقضاء.([4])
(1) بدائع الصنائع في ترتیب الشرائع/ج1/ص692/ کتاب الصلاة/فصل فی بیان سبب الوجوب…/دارالکتب العلمیة/الطبعة الثانیة.
(2) المبسوط للسرخسی/ج1/ص207/ کتاب الصلاة/باب سجود السهو/دارالفکر/الطبعة الأولی.
(3) تبیین الحقائق شرح کنزالدقائق/ج1/ص482/کتاب الصلاة/باب سجود السهو/مکتبه أشرفیة/الطبعة الأولی.
(4) خلاصة الفتاوی/ج1/ص181/ کتاب الصلاة/مسائل السجدات/مکتبه رشیدیه.
و الله اعلم بالصّواب