در چه صورتی ترتیب نمازها ساقط می‌شود؟
الجواب وبالله التوفیق
رعایت ترتیب بین نمازهای قضایی و نمازهای وقتی لازم است، اما در مواردی رعایت ترتیب ساقط می‌شود و آن موارد به شرح ذیل است:
1ـ در صورت فراموش کردن نماز فوت شده؛ در مورد فراموشی حدیث «رفع عن أمتي الخطأ والنسيان» مشهور است. زیرا وقت نماز فوتی زمانی است که شخص آن را به یاد آورد؛ پس وقتی که آن را به یاد نیاورد، لذا نماز فوت شده و نماز وقتی به منزله‌ی دو نماز می‌باشند و در یک وقت جمع نمی‌شوند به همین خاطر ترتیب ساقط می‌شود.
2ـ خوف فوت شدن نماز وقتی به علت تنگی وقت: زیرا حکمت و خِرد تقاضا می‌کند شیء موجود را برای طلب چیز مفقود ضایع نکنیم و از طرفی هم وجود نماز وقتی و رعایت آن از قرآن ثابت است و رعایت ترتیب بوسیله‌ی خبر واحد به اثبات رسیده است، بنابراین اگر وقت وسیع بود، باید بر هر دو عمل کند، اما اگر وقت تنگ بود، عمل بر کتاب (قرآن) أولى می‌باشد.
3ـ زیاد بودن نمازهای فوت شده: حد زیادت در این باب فوت شدن شش نماز، و به تعبیری داخل شدن وقت نماز هفتم می‌باشد؛ زیرا کثرت با تکرار شدن نمازهای فوتی حاصل شده، و تکرار نیز با واجب شدن نماز ششم ثابت می‌گردد پس بنابراین، وجوب کثرت منوط به پایان پذیرفتن وقت نماز ششم است.
الدلائل:
ـ فی الدر:
(إلا) استثناء من اللزوم فلا يلزم الترتيب (إذا ضاق الوقت) المستحب حقيقة إذ ليس من الحكمة تفويت الوقتية لتدارك الفائتة. ولو لم يسع الوقت كل الفوائت فالأصح جواز الوقتية «مجتبى»… (أو نسيت الفائتة) لأنه عذر (أو فاتت ستّ اعتقادية) لدخولها في حد التكرار المقتضي للحرج (بخروج وقت السادسة) على الأصح ولو متفرقة أو قدیمة علی المعتمد.([1])
ـ و‌فی الهندية:
ثمّ الترتیب یسقط بالنسیان وبما هو في معنی النسیان…. ویسقط الترتیب عند ضیق الوقت، … ویسقط الترتیب عند کثرة الفوائت وهو الصحیح، هکذا فی «محیط السرخسی». وحدّ الکثرة أن تصیر الفوائت ستاً بخروج وقت الصلاة السادسة.([2])
ـ و‌فی قاضی‌خان:
ولا یظهر الترتیب عند النسیان، وإذا تذکر یظهر الترتیب، وإن تذکّر بعد شهر لاتجوز الوقتیة مع تذکّر الفائتة إلا إذا کانت الفوائت ستاً أو أکثر وکذا لو تذکر فی الصلاة فسدت صلاته وکما لا یظهر الترتیب مع النسیان لا یظهر عند ضیق الوقت.([3])
ـ و‌فی کتاب الاختيار:
قال: (ويسقط الترتيب بالنسيان، وخوف فوت الوقتية، وأن تزيد على خمس) أما النسيان فلقوله عليه الصلاة والسلام: «رفع عن أمتي الخطأ والنسيان» الحديث، وما تقدم من الحديث، ووجهه أن وقت الفائتة وقت التذكر، فإذا لم يذكرها فهما صلاتان لم يجمعها وقت واحد فلا يجب الترتيب، وأما خوف فوت الوقتية فلأن الحكمة لا تقتضي إضاعة الموجود في طلب المفقود، ولأن وجود الوقتية ثبت بالكتاب والترتيب ثبت بخبر الواحد، فإن اتسع الوقت عمل بها وإن ضاق فالعمل بالكتاب أولى؛ وأما كثرة الفوائت فحده دخول وقت السابعة؛ لأن الكثرة بالتكرار، والتكرار بوجوب السادسة، ووجوبها بآخر الوقت.([4])
(1) الدرالمختار /ج2/ص458/کتاب الصلاة/باب قضاء الفوائت/مطلب في تعریف الإعادة/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.
(2) الفتاوی الهندیة/ج1/ص152/کتاب الصلاة/الباب الحادی عشر فی قضاءالفوائت/داراحیاءالتراث العربی/الطبعة الأولی.
(3) فتاوی قاضی خان/ج1/ص104/کتاب الصلاة/فصل فی الترتیب وقضاءالمتروکات/قدیمی کتب خانه.
(4) کتاب الإختیار لتعلیل المختار/ج1/ص88/کتاب الصلاة/فصل أحکام القضاء الفائتة/قدیمی کتب خانه.
و الله اعلم بالصّواب