در فصل گرما، مقتدیان از امام مسجد درخواست می‌کنند که به علت گرمی هوا و نبود امکانات رفاهی و سرمایشی، نماز را بیرونِ مسجد جایی که از محوطه‌ی آن فاصله دارد اقامه کنند، ولی امام با اصرار به اینکه نماز در مسجد ادا شود، با نظر آنها مخالف است. اکنون بفرمائید آیا نماز جماعت در مسجد و محوطه‌ی آن ادا شود فضیلت بیشتری دارد یا بیرون آن؟
الجواب وبالله التوفیق
در شرع مبین اسلام، هیچ مکان یا زمان خاصی به خودی خود بر مکان و زمان دیگری ترجیح داده نشده، و اماکنی که دارای فضیلت هستند و در مورد آنها ترغیب بیشتری داده شده است، به خاطر اعمال و عبادات دیگری هست که در آن انجام می شود، مانند مسجد الحرام، مسجد النبي، وسایر مساجد نسبت به جاهای عادی. و یکی از ویژگی‌های امت نبی اکرم صلی الله علیه وسلم این است که تمام کره‌ی زمین برایشان مسجد قرار داده شده است.
لذا در این هیچ گونه تردیدی نیست که اگر مردم نمازشان را در مسجد بخوانند فضیلت بیشتری دارد، و بر اجر آنها افزوده می‌شود؛ زیرا مسجد محل واقعی عبادت، تلاوت، ذکر و یاد الهی‌ست و هر لحظه بودن در مسجد، ثواب اعتکاف را در بر دارد. بنابراین مقتدیان گرامی اگر مشکل گرما را تحمل کنند، ثوابشان مضاعف می‌شود، ولی اگر شرایط قابل تحمل نبود و امام مسجد احساس کرد که فتنه‌ی تفرقه، تقلیل جماعت و… پیش می‌آید، نماز را جائی اقامه کنند که شرایط هوایی مناسبی داشته باشد. زیرا به مسلمانان اجازه‌ی نماز در هر مکان پاکی داده شده است.
الدلائل:
في القواعد الکبری:
اعلم أن الأماکن والأزمان کلها متساویة، وتفضَلان بما یقع فیهما، لا بصفات قائمة بهما… وأما فضیلة المساجد فلیست راجعة إلی أجرامها، ولا إلی أعراض قامت بأجرامها، وإنما ترجع فضیلتها إلی مقصودها من إقامة الجماعات أو الجمعات فیها، وکذلک الإعتکاف فیها ولذلک منع من البیع والشراء فیها.([1])
ـ وفي الحاوي القدسي:
وأحبُّ بقاع الجماعات المساجد، وأولاها مسجد الحي، ومن فاتته الجماعة في منزل، جمع بأهله في منزله.([2])
ـ وفي الفقه الحنفي بأدلته:
إنما ینهض عمود الإسلام علی تعارف المسلمین وتآخیهم وتعاونهم لإحقاق الحق وإزهاق الباطل،ولا یتم هذا التعارف والتآخي في مجال أفضل من مجال المسجد، عندما یتلاقی فیه المسلمون لأداء صلاة الجماعة کل یوم خمس مرات…وهي (الجماعة) في المساجد للرجال أفضل، دل علی ذلک قوله صلی الله علیه وسلم:« فإن أفضل صلاة المرء في بیته إلا المکتوبة»، دل الحدیث علی أنّ المکتوبة الأفضل فیها أن تُصلی في غیر البیت، ولا مکان أفضل من البیت غیر المسجد.([3])
– وفي الفقه علی المذاهب الأربعة:
الشریعة الإسلامیة لا تفضل مکاناً علی آخر لذاته، ولکن التفاضل بین الأمکنة کالتفاضل بین الأشخاص، إنما یکون بسبب میزة من المزایا المعنویة، فالتفاضل بین مسجد وآخر إنما یأتي بسبب کون المسجد قد وقع فیه من الحوادث الدینیة والأدبیة أکثر من صاحبه… الحنفیة قالوا: أفضل المساجد المسجد الحرام بمکة، ثم المسجد النبوي بالمدینة، ثم المسجد الأقصی بالقدس، ثم مسجد قباء، ثم أقدم المساجد، ثم أعظمها مساحة، ثم أقربها للمصلي، والصلاة في المسجد المعدّ لسماع الدروس الدینیة أفضل من الأقدم وما بعده ومسجد الحي أفضل من المسجد الذي به جماعة کثیرة، لأن له حقاً فینبغي أن یؤدیه.([4])
([1]) القواعد الکبری / ج 1/ ص 70/مجلد:2/ فصل في تفاوت أجور الأعمال/دار القلم- دمشق/ الطبعة الثانیة .
([2]) الحاوي القدسي في فروع الحنفي/ج1/ص 182/باب الجماعة والإمامة/دار النوادر/ سوریة- لبنان الکویت/ الطبعة الأولی.
([3]) الفقه الحنفي بأدلته/ ج1/ص 292/کتاب الصلاة/ باب صلاة الجماعة/ دار المصطفی- دمشق/ الطبعة الأولی.
([4]) الفقه علی المذاهب الأربعة/ ج1/ ص 310/ کتاب الصلاة / دارالأرقم بن أبي الأرقم.
و الله اعلم بالصّواب