در محله ما بعد از آنکه مردم قربانی کردند، شورای مسجد پوست حیوانهای قربانی شده را جمع آوری می کند، و آنها را می فروشند، و پول حاصل از فروش را در تعمیر مسجد خرج می کنند، و دلیل می آورند که غالب مردم نیازی به این پوستها ندارند و اگر به آنها داده شود آنرا دور می اندازند، حکم این چیست؟
الحمدلله،
برای قربانی کننده جایز نیست که پوست و یا هیچ بخشی از اجزای حیوان قربانی شده را بفروشد، زیرا آن حیوان با جمیع اجزایش برای (تقرب به) خدای متعال قربانی شده است، و برای همین جایز نیست که بعنوان دستمزد پوست یا بخشی از اجزای آنرا به قصاب داد.
بخاری و مسلم از علی رضی الله عنه روایت کردند که گفت : « أَمَرَنِی رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنْ أَقُومَ عَلَی بُدْنِهِ وَأَنْ أَتَصَدَّقَ بِلَحْمِهَا وَجُلُودِهَا وَأَجِلَّتِهَا وَأَنْ لَا أُعْطِیَ الْجَزَّارَ مِنْهَا . قَالَ : نَحْنُ نُعْطِیهِ مِنْ عِنْدِنَا» بخاری (۱۷۱۷) ومسلم (۱۳۱۷).
یعنی : « رسول الله صلی الله علیه وسلم به من فرمود تا عهده دار قربانی کردن بقیه‌ی شترهایش شوم، و گوشت و پوست و پالان آن شترها را صدقه بدهم، و بابت دستمزد چیزی از گوشت و پوست و پالان به قصاب ندهم، و فرمود: ما دستمزد قصاب را خودمان پرداخت می‌کنیم».
و هرآنچه برای تقرب به خدای متعال قربانی یا صدقه داده شده باشد، جایز نیست که هیچ جزئی از آنرا به خویشتن بازگرداند، از عمر ابن خطاب رضی الله عنه روایت است : «حَمَلْتُ عَلَی فَرَسٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ، فَأَضَاعَهُ الَّذِی کَانَ عِنْدَهُ، فَأَرَدْتُ أَنْ أَشْتَرِیَهُ، وَظَنَنْتُ أَنَّهُ یَبِیعُهُ بِرُخْصٍ، فَسَأَلْتُ النَّبِیَّ صلی الله علیه وسلم فَقَالَ: «لا تَشْتَرِهِ، وَلا تَعُدْ فِی صَدَقَتِکَ، وَإِنْ أَعْطَاکَهُ بِدِرْهَمٍ، فَإِنَّ الْعَائِدَ فِی صَدَقَتهِ کَالْعَائِدِ فِی قَیْئِهِ». (بخاری: ۱۴۹۰)
یعنی: اسبم را در راه خدا، به کسی صدقه دادم. او به وضع آن رسیدگی نمی کرد. گمان کردم که می خواهد آن را با قیمت ارزان بفروشد، خواستم آن را بخرم. در این باره از رسول الله صلی الله علیه وسلم پرسیدم. ایشان فرمود: «آنرا خریداری مکن، و صدقه ات را پس مگیر اگر چه آنرا به یک درهم به تو بفروشد. زیرا کسی که صدقه اش را پس بگیرد، مانند کسی است که استفراغ کند و دوباره آن را بخورد».
خلاصه اینکه : فروش اجزای قربانی و یا اعطای بخشی از آن بعنوان دستمزد، جایز نیست، ولی می توان از تمام اجزای آن برای خویش استفاده نمود، و یا آنرا صدقه داد، و اگر مثلا پوست آنرا به مسلمان فقیری بدهد و او آنرا بفروشد و پولش را برای خود نگهدارد، این جایز است و مانعی ندارد.
شیخ محمد مختار شنقیطی در ” شرح زاد المستقنع ” می گوید : «اگر فقیر پوست را به شرکت یا موسسه ای بفروشد، ایرادی ندارد».
و اما درباره جواز فروش پوست حیوان قربانی شده و صدقه دادن پول آن ما بین اهل علم اختلاف رای است : در مذهب حنفیه جایز است، ولی در مذهب جمهور جایز نیست.
صاحب کتاب “تبیین الحقائق” (۶/۹) از کتب احناف گفته : «و اگر اگر آن دو (پوست و گوشت) را با درهم هایی بفروشد تا آنرا صدقه دهد، جایز است؛ زیرا این هم طاعت است مانند صدقه دادن پوست و گوشت».
و امام ابن قیم در کتاب “تحفه المودود بأحکام المولود” (ص ۸۹) می گوید : «ابو عبدالله بن حمدان در کتاب “رعایت” گفته : فروش پوست و سر و شکنبه و صدقه دادن پول آنها جایز است ..
و خلال گفته : عبدالملک بن عبدالحمید به من خبر داد که امام احمد گفت : ابن عمر پوست گاو را فروخت و پولش را صدقه داد.
و اسحاق بن منصور گفت : به ابو عبدالله (احمد بن حنبل) گفتم : با پوستهای قربانی چکار شود؟ گفت : یا از آن استفاده شود و یا قیمت آنرا صدقه داد. گفتم : یعنی فروخته شود و پول آن صدقه داده شود؟ گفت : آری، بعد حدیث ابن عمر را نقل کرد».
و امام شوکانی می گوید : «(فقهاء) اتفاق نظر دارند که گوشت آن (قربانی) فروخته نمی شود، و همینطور پوست. ولی اوزاعی و احمد و اسحاق و ابوثور و بعضی از شافعیه آنرا جایز می دانند، و گفتند : پول حاصل از آن به مصارف قربانی (یعنی فقراء) مصرف شود». “نیل الأوطار” (۵/۱۵۳).
استاد سید سابق در “فقه السنه” می نویسد : «فروش‌گوشت قربانی و پوستش برای صاحبش جایز نیست و نباید چیزی از گوشت قربانی بعنون مزد و پاداش به قصاب داده شود و او می‌تواند برابر عملش برایش مزد قراردهد یا با عمل خود آن را برابری کند. قربانی‌کننده فقط می‌تواند پوست قربانی را صدقه‌کند و خود نیز از آن بهره ببرد وبقول ابوحنیفه فروختن پوستش و صدقه دادن بهای آن یا به وسیله بهای پوستش چیزی بخرد و در خانه‌اش از آن سود ببرد جایز است ».
بر این اساس : ایرادی ندارد اگر پوست قربانی را به موسسات خیریه که متولی فروش و صدقه دادن پول آن هستند، داده شود، و اینکار برای مردم منغعت زاست، زیرا بسیاری از مردم از پوست قربانی استفاده ای نمی کنند، لذا اگر پوست آن فروخته شود و سپس پول آن صدقه داده شود، مصلحتی محقق خواهد شد، و آن نفع رساندن بیشتر به فقراست، و نباید آنرا به عوض چیزی به فقراء بدهد.
قابل ذکر است که می توان از گوشت قربانی از باب هدیه به افراد غنی و غیر فقیر هم داد، بنابراین اگر کسی به نیت هدیه پوست قربانی را به موسسه ای خیریه بدهد، ایرادی ندارد، بعد آن موسسه می تواند پوستهای جمع آوری شده را بفروشد و در امورات خیریه خرج کند، و لزوما لازم نیست به فقراء بدهد.
والله اعلم