اهمیت چوب و جنگلات در اقتصاد وطن

نویسنده: استاد ذبیح الله دانشیار

ناشر: دعوت نیوز

مقدمه

چوب ماده ای است که از تنه درختان بدست می آید. چوب از سلول های رشته ای ساخته شده که موازی با طول درخت قرار گرفته است. سلول ها که برحسب عمل و نقش شان شکل های متنوعی دارند. که در مجموع استحکام مکانیکی درخت را تامین کنند. چوب، اصلی ترین بافت تقویت کننده و انتقال دهنده مواد غذایی درختان و سایر گیاهان بوده یکی از فراوان ترین مواد طبیعی است.

در افغانستان ذخایر کافی چوب از قبیل ارچه ، چارمغز، توت، چنار بید وغیره وجود دارد. که از آن جمله چوب ارچه چهارمغز سفیدار برای تعمیرات بلوط برای ذغال چوب ارچه بلوط چنار توت وغیره برای گرم کردن بخاری و پخت پز استعمال می گردد. در این اواخر با ورود گاز مایع به کشور 20 فیصد از گاز مایع 0.02 فیصد از انرژی آفتاب 0.01 فیصد از تیل وسایر استفاده می نماید. در مجموع افغانستان 90 فیصد از چوب استفاده می نمایند. در کشور های پیشرفته 20 فیصد از چوب استفاده نموده متباقی 80 فیصد از مرکز گرمی برق گاز و غیره استفاده می نمایند.

درسال 2010 مساحت کل افغانستان 652860 کیلومتر مربع مساحت تمام جنگلات افغانستان 1350 کیلومتر مربع فیصدی پوشش جنگل 2 فیصد و زمین های اشجار شده دیگر 29471000 هکتار میرسید. افغانستان به نسبت داشتن اقلیم خشک، بصورت عموم دارای پوشش سراسری جنگل نیست، ساحات وسیع از ولایت های شرقی شامل خوست، پکتیا، پکتیکا، ننگرهار، کنر و نورستان از جنگل های غیر مثمر پوشیده است. به همین ترتیب ولایت های شمالی و شمال غرب شامل تخار، قندوز، سمنگان، جوزجان، بلخ، فاریابف بادغیس و قسمت های شمال شرقی ولایت هرات دارای ساحات وسیع از جنگل های مثمر شامل پسته و بادام کوهی است.

براساس آمار برنامه محیط زیست سازمان ملل( UNEP) قبل از جنگهای داخلی یک میلیون هکتار جنگل بلوط ومیلیون هکتار جنگل کاج و سرو، که بیشتر در مناطق شرقی افغانستان وجود داشت که نصف آن از بین رفته است.

تقسیم بندی جنگلات در افغانستان را به سه شکل مورد استفاده قرار می گیرد

1 . جنگل های صنعتی نباتات سوزنی برگ از قبیل ارچه، لنزو، جلغوزه که ولایت های کنر، لغمان، نورستان، پکتیا و خوست که به مساحت یک میلیون متر مربع را در جنوب و جنوب شرق افغانستان پوشانده اند.

2 . جنگل های میوه دار شامل جلغوزه و پسته اند که جلغوزه در جنوب افغانستان و پسته ساحات شمال افغانستان را در حدود 90000 هکتار تخمین شده است که 45000 آن در بادغیس طور طبیعی وجود دارند.

3 . مواد سوخت، حدود دومیلیون هکتار زمین را در افغانستان جنگل ها تشکیل میدهد که بیش از پنجاه درصد آن اکنون از میان رفته است. از چوب برای گرم کردن به دو شکل چوب و ذغال چوب استفاده می شود. چوب های مورد استفاده عبارتند از بلوط، ارچه، نشتر، چنار توت وغیره اند. اکثر مردم افغانستان از ذغال چوب به منظور پخت و پز و در زمستان برای گرم نگهداشتن صندلی استفاده می نمایند. 80 درصد مردم افغانستان در زمستان از صندلی استفاده می کنند.

پوشش جنگلات طبیعی افغانستان

پس از جنگ ها و استفاده بی رویه جنگلات افغانستان به 1.3 میلیون هکتار رسید چندی قبل بالاثر تلاش انجیو های خارجی و وزارت زراعت ساحه پوشش جنگلی افغانستان به بیش از 1.9 میلیون رسیده است. فعلا سالانه 10 هکتار جنگلات به بیابان تبدیل میشود. به استثنای کوههای غربی تمام کوههای افغانستان کم وبیش جنگل دار است. جنگلات افغانستان عموما به دو دسته تقسیم می شوند: میوه دار وغیره میوه دارمیباشد.

در نواحی بدخشان و تخار کناره های دریا آمو و انبوهی از انواع جنگل وجود دارد مانند کوههای قره باتور در کندوز، در کوه های شرق و جنوب شرق درختان سوزنی برگ مانند درخت لمنز، نشتر، سرب، جلغوزه، ارچه وغیره میباشد و درختان پهن برگ مانند زیتون نیز دیده میشود. در کوه های پکتیا، کنر، ننگرها، لغمان به میلیون درخت زیتون خود روی وجود دارد. در کوه های نورستان حدود 2220 هکتار پوشیده از درختان بلوط صنوبر، سرو آزاد، عرعر، چهار مغز میباشد. در کوه های سمنگان و دره نیک پیی، تاله و برفک، غوری، دوشی و کیله گی، نهرین انواع درختان جنگلی مانند بادام کوهی، پسته، ارچه وجود دارد. در چاه آب، کشم، جرم، تالقان، دره اشکمش، عنبر کوه خان آباد به پیمان زیاد درختان پسته نسبت به پسته زار بادغیس و هرات وجود دارد. کوه های جاجی منگل  نیز دارای انواع درختان میوه سیب جلغوزه، بادام کوهی بشکل خود روی وجود دارد.

جنگلات که در کنر و نورستان رویده است عمر شان بیشتر از 400 الی 500 سال است. کوه های دره های پنجشیر و دره نجراب، تگاب، دارای جنگلات بلوط و سیاه چوب به شکل انبوع و بادام کوهی و ارغوان بشکل پراکنده وجود دارد. جنگلات کوه پنجشیر جنگلات کوه کنر کوه و دامنه کوههای نواحی ولایات شمال افغانستان 90 هزار هکتار پسته زار در گذشته بشکل خود روی وجود داشت.

از جمله هزار هکتار در کوه دامنه های بادغیس و هرات و 20 هزار هکتار در دامنه کوههای سمنگان، نواحی سرپل باقی آن در دامنه کوههای نواحی بغلان، تخار، بدخشان و بشکل پراگنده در نواحی جنوب شرق کشور نیز وجود دارد. ولی تعداد درختان در جنگ های داخلی کم شده است.

احصائیه مصارف چوب در افغانستان

افغانستان یگانه کشور است که هنوز بیش از 90 درصد انرژی گرمایی خانه های مردم اش از سوخت جامد همانند چوب، ذغال و هیزم تامین می شود.

2.1 فیصد یا حدود 1350000 هکتار از افغانستان جنگلی است. جنگل های افغانستان حاوی 38 میلیون تن کاربن در زیست توده جنگل های زنده است. سالانه بطور متوسط 10 هکتار از جنگل های این کشور به دلیل قطع درختان ازبین می روند. سالانه حدود 20 هزار از این ولایت به پاکستان قاچاق می شود.

هر درخت بین 3 تا 5 هزار روپیه پاکستانی قیمت دارد که چیزی حدود 20 تا 30 دلار می شود. پس از بریدن هر کدام از این درخت ها به 15 تخته تبدیل می شوند که قیمت هر تخته 12 هزار روپیه یا معادل 75 دلار است.

پیش از این ولایت کنر پوشیده از جنگل های بلوط، کاج و چهار مغز بود اما در سه دهه اخیر 40 درصد از جنگل های این ولایت از بین رفته است. افغانستان حدود 145 هزار تن مصارف ذغال چوبی دارد.

مصارف چوب سوخت افغانستان در سال 1990 مقدار 457 تن متر مکعب در سال 2010 مقدار967 تن متریک مکعب در سال 2019 مقدار 1036 تن متر یک رسیده بود. که در این صورت در سال 2019 چوب بدست آمده از 1554000 درخت حاصل شده است که احیا این رقم خیلی مشکل است. زیرا مردم معمولا درختان میوه دار یا درخت سفید دار توت چهار مغز را زرع می کند در حالیکه این چوب از درختان طبیعی بدست می آید. مردم در مقابل درختان طبیعی بی توجه اند.

طبق آمار مرکز جهانی نظارت بر حفاظت، جنگلات و کوه های افغانستان خانه حدود 694 نوع حیوانات میباشد. که اینها مشتمل از دوزیستان پرندگان، پستانداران و خزندگان میباشد. که از این حدود 1.3 فیصد آن بومی هستند. و هم افغانستان حداقل 4000 نوع نباتات را هم در خود جای داده است که 20 درصد آنها بومی هستند.

آکسیجن چگونه در طبیعت ما بوجود آمد

چیزی که برای تمام زنده جانها بخصوص انسان ضروری است آکسیجن است آکسیجن فقط توسط برگ یا نقاط سبز نباتات در اثر عمل فتوسنتیز از کاربن دای اکساید آزاد شده و در دسترس طبیعت قرار می گیرد. بدون آکسیجن کمتر از یک دقیقه عمر تمام میشود.

برای تجزیه آب به اکسیجن و هایدروجن حداقل به همان اندازه انرژی لازم است که گاز ساخته شده. این حدود 260 کیلوژول در هر مالیکول آب است یا فقط eV5.

برای آزاد ساختن انرژی از آب ( مثال بطری موتر) در هر مالیکول آب الکترولیز آب به حداقل 237 کیلوژول انرژی الکترونیکی ورودی برای تفکیک هر مول آب نیاز دارد که انرژی آزاد بدست آید در این صورت آ مقطر یا تیزاب ضرورت است که دسترس طبیعت بطور وافر وجود ندارد. برای بدست آوردن انرژی مورد نیاز برای شکستن پیوند کووالانسی O-H حدود 111 کیلوکالری در مالیکول یا در واحد های SI ضرورت است که چنین انرژی باید منبع طبیعی داشته باشد. این انرژی رایگان را در طبیعیت باید یافت که آفتاب است. تنها وسیله طبیعی کار بود تا این عملیه را اجرا کند سینار باکتریا اولین بکتریا است که از انرژی آفتاب توسط عملیه فوتوسنتیز توانست اکسیجن دو مالیکوله را در طبیعت ما تولید نماید.

اکسیجن سومین عنصر فراوان در جهان است که در هسته فوق داغ و وفوق متراکم ستارگان شکل گرفته است. اکسیجن می تواند تقریبا با هر عنصر دیگر تعامل کند. پس چگونه به فضا زمین ما رسیده است. تقریبا از 21 درصد مرکبات طبیعت ما از ترکیبات اکسیجن است؟ یعنی در مراحل اول در طبیعت ما به مقدار کافی دود وگازات کاربن دای اکساید وجود داشته است. موجودات کوچک در مراحل اول انرژی خود را از اکساید سلفر بدست می آوردند بعدا در موجودیت روشنی آفتاب قند ها و اکسیجن را آزاد نموده است.

چیزی که باعث تولید اکسیجن در طیبعت ما شده از عمل موجودات کوچکی است که بنام سیانوباکتری ها یا جلبک های سبز آبی شناخته می شوند. با استفاده از نور خورشید، آب و کاربن دای اکساید مرکب کاربوهایدریت و، اکسیجن را تولید می کند. در حقیقت تمام نباتات روی زمین با سیانو باکتری های همزیست شده ( کلروپلاست) را در خود جای داده اند تا عملیه فتوسنتیز را تا به امروز برای آنها انجام میدهند. اکسیجن در برگ نباتات به نسبت موجودیت کلوروپلاست تولید می گردد. یعنی اگر در طبیعت درخت نباشد زنده جانها همه می میرند.

سیانوباکترها، در دوران آرکین، میکروب های بدوی که روش قدیمی زندگی می کردند. یعنی بدون هوا، این موجودات در غیاب اکسیجن رشد می کردند و برای نیاز های انرژی خود به سولفات متکی بودند.

اما تقریبا 2.45 میلیارد سال پیش، به نسبت تغیرات ایزوتوپی گوگرد سبب شد که برای اولین بار اکسیجن در حال تبدیل شدن به یک جزء مهم از جوف زمین شود. این اکسیجن که در فضا می بینید از اثر عملیه فوتوسنتیز نباتات در مدت 1.55 میلیارد سال میباشد. لازم است هرجای که بشر زنده گی می کند درخت بشاند تا تعادل طبیعت را حفظ کند.

نباتات چگونه پیدا شدند

در مراحل اول زنده جانهای یک حجروی در دنیا پدید آمدند. نظر به ضرورت اول به شکل کالونی و پرگنه یا یکجا زندگی می نمودند بعدا به حیوانات و نباتات چندین حجروی تبدیل می شوند. نباتات با مکروبهای مفید یکجا زندگی نموده تا روزی میرسد که این مکروبها عضو بدن از نباتات می گردد.

تجزیه و تحلیل ها نشان می دهد که گیاهان خشکه برای اولین بار حدود 500 میلیون سال قبل در دوره کامبرین، زمانی که رشد انواع جانداران چند حجروی آغاز شد، ظاهر شدند. بعدا نظر به خاک آب هوای مواد که در خاک است تنوع نموده کثیر انواع شدند.

انواع جنگلات طبیعی افغانستان

جنگلات مهم طبیعی افغانستان به صورت کل به انواع سوزنی برگان و پهن برگان از هم تفریق گردیده که روی اوصاف بیولوژیکی و طرز تکثیر هر کدام آن به ترتیب ذیل توضیح میشود. این جنگل ها به ارتفاعات 580 متر از سطح بحر در ناحیه سواحل دریای کنر، ننگرهار اقلیم نیمه استوایی کشور را تشکیل میدهد. ارتفاع کم این نباتات از 3300 متر از سطح بحر آغاز یافته روی سطوح مرتفع ولایت کنرو پکتیا خاتمه می یابد.

 

الف:- جنگلات پهن برگان وساحه که انتشار نموده است

در افغانستان یک تعداد زیاد پهن برگان وجود دارد. به شکل طبیعی ساحات وسیع را احتوا نموده اند. این عده پهن برگان عبارت اند از بلوط، مارو، کچو و زیتون که در سرحدات پایین جنگل سوزنی برگان منطقه جنگلزاری جنوب شرق کشور وسیع اند انتشار یافته اند. در خارج از منطقه جنگلزاری شرقی کشور انواع دیگر پهن برگان پسته، بادام کوهی یا بادام وحشی، ارغوان، سکساول، گز وغیره نیز هستند بطور طبیعی ساحات وسیع را احتوا نموده ویا گرفته ارزش بزرگ اقتصادی و محافظوری را دارا می باشد. علاوه برآنکه درختان پهن برگ دیگری مانند پشه خانه، عکاسی، گل دار سفید، بید روسی، توت، چنار، بید، سنجد که هر کدام به نوبه دارای ارزشهای جدا گانه اقتصادی، محافظوی و زیستی می باشند. بعضی از نباتات در کشور ما به شکل طبیعی ساحه مشخص جغرافیایی را دارا نبوده اغلبا بطور مصنوعی تکثیر وغرس می گردد.

که ازین تمام این انواع به نوبه خود دارای اهمیت فراوانی اقتصادی وایکولوژیکی می باشد لازم است که چند نوع آن را به طور خلاصه مورد مطالعه قرار دهیم.

درخت بلوط

این درختان ساحه وسیع را در سرحدات پایین منطقه جنگلات جنوب شرقی کشور اشغال نموده است. در ولایات کنر وپکتیا وجود دارد.

درخت مارو

یکی از درختان بلوط بوده که در ولایت کنر و پکتیا انتشار یافته اند.

درخت کچو

این درخت در سرحدات جنگل های همیشه سبز بلوط در ولایات پکتیا و کنر در ارتفاعات 2000 الی 2500 متر از سطح بحر انتشار یافته اند.

درخت زیتون

این درخت در ولایت کنر و پکتیا ساحات وسیع را احتوا نموده اند.

درخت سکساول

درکشور ما افغانستان چهار نوع سکساول یافت می شود که عبارت اند از سکساول سیاه، سکساول سفید، سکساول تاغ و سکساول بامیان می باشد. درختان سکساول در خاک های نمکی رشد کرده می تواند و هم چنان در خاک های خشک مقاومت دارد. این درختان سکساول در دشت لیلی، حیرتان و در نواحی دریای آمو توافق زیست می نماید.

درخت پسته

این نوع درخت تقریبا 300 سال قبل در آسیا کشف گردیده. در کشور ترکیه، ایران، هند و افغانستان از مرکز اصلی آن به شمار میرود. پسته بطور اوسط دارای ارتفاع 5 الی 6 متر بوده  و در ظرف 10 الی 15 سال به ثمر میرسد و بیش از 1000 سال عمر میکند.

 

بادام کوهی

این درخت در منطقه جنوب غربی و شرق افغانستان انتشار یافته در ارتفاع این درخت 4 الی 5 متر به منظور چرای مواشی از آن مورد استفاده قرار می گیرد.

درخت چهار مغز

وطن اصلی این درخت کوه های بالکان یک عده کشور های آسیایی منجمله افغانستان می باشد. این درخت از نگاه تولید چوب و میوه خود دارای ارزش فراوان اقتصادی میباشد. این درخت به عمر بیست سالگی بارور می شود.

جنگلات سوزنی برگان وساحه انتشار آن

برای ایجاد جنگل های جدید امروز در اغلب کشور های جهان سوزنی برگان را ترجیح میدهد. این درختان با این نوع جنگل ها برتری های مزید را دارا می باشند. چوب آنها وضع کیفی بهتری داشته و درصنایع چوب ساختمانی وسیع استعمال می گردد. انواع سوزنی برگان بطور اوسط چوب های ضخیم تر را دارد. در صورتیکه شرایط محیطی مانع رشد و انکشاف آنها نباشد توسعه می شود. در صورتکه جنگلکاری مصنوعی و یا احیای جنگل های طبیعی به زرع انواع سوزنی برگان پرداخته شود بهتر است. انواع سوزنی برگان محلی درختان ، لمنح، سرب، نشتر، اوبخت و جلغوزه خیلی مهم بوده، ایجاب می نماید که در مورد جنگل های جدید مورد استفاده قرار گیرد. و از انواع خارجی درختان کاج سفید، کاج سیاه و ناجو که قبلا به کشور ما معرفی گردیده اند نیز نتیجه خوب تری داده است. در مورد ایجاد زون های سبز، باد شکن ها و جمعیت های محافظوی مورد توجه قرار گیرند ساحه انتشار و خصوصیات بوتانیکی و طرز تکثیر آنرا مورد مطالعه قرار میدهیم.

درخت لمنح

درخت لمنح بطور طبیعی در نواحی شمال غربی همالیا، قسمت های شمالی بلوچستان و مناطق جنوب غرب افغانستان انتشار یافته اند. چوب این درخت به چوب ارچه معروف بوده این درخت در فی هکتار الی 1500 ملی متر مکعب چوب ساختمانی وچوب صنعتی را تولید می نماید.

درخت سرب

جنگل های سرب معمولا در تمام مناطق افغانستان( پکتیا، کنر و لغمان) انتشار یافته اند. و اهمیت اقتصادی آن بعد از لمنح در ردیف دوم قرار دارد.

درخت بجور

درخت بجور یکی از درختان سوزنی برگان بوده است. ساحه انتشار آن در کشور ها خیلی محدود میباشد. به طرف شمال از منطقه جنگلزاری کنر ندرتا به سمت غربی آن پیش میرود. در لغمان سرب در سرحدات شرقی آن منتشر گردیده است. به سمت جنوب الی منطقه جاجی ولایت پکتیا پیش رفته اند. بجور یک درخت سایه پسند بوده چوب آن ارزش ساختمانی و صنعتی داشته و مورد استفاده قرار می گیرد.

 

 

درخت نشتر

درخت نشتر یکی از انواع سوزنی برگان در مناطق جنگل زاری به نحو بهتر توافق زیست نموده است. این درخت در نواحی غرب لغمان ( در دره الینگار) که همراه بلوط، مارو وکچو جمعیت ها مخلوط را تشکیل داده است.

درخت جلغوزه

این درخت در تمام ساحه جنگل زاری کشور یا بیشتر از محل زیست درختان لمنح انتشار یافته است. این درخت در ولایت ننگرهار وجود دارد. چوب آن در حال حاضر فاقد اهمیت ساختمانی بوده در غرب ولایت لغمان و جنوب ولایت پکتیا جمعیت خالص را تشکیل داده است.

درخت کاج سفید

وطن اصلی این درختان براعظم اروپا بوده که بین سال های 1330 الی 1340 به شهر کابل معرفی گردیده است. بعضی از درختان آن در نواحی بند قرغه، و پارک پوهنتون کابل و تپه مرنجان غرس گردیده اند. به خوبی نمو نموده نشان میدهد که به محیط کابل توافق زیست دارد در ساحه آزاد به عمر15 الی 20 سالگی و در ساحه جنگل به عمر 30 الی 40 سالگی بارور گردیده است.

درخت کاج سیاه

کاج سیاه مانند کاج سفید از درختان معرفی شده در شهر کابل به طور محدود انتشار یافته است.

درخت ناجو

وطن اصلی این درخت نواحی بحیره مدیترانه، سوریه و ترکیه بوده است. بین سال های 1330 الی 1340 به شهر کابل، قندهار، هرات، جلال آباد وغیره معرفی گردیده در کنار چهار راهی ها و برخی از پارکهای این ولایت غرس گردیده است چوب آن دارای کیفیت متوسط می باشد.

ساختمان چوب

طور عمده اسکلیت چوب از دو مواد تشکیل یافته است. که سلولوز(65 تا 75 درصد) و لگنین(18 تا 35 درصد) است. سلولوز یک پلیمر است که ازالیاف بسیار قوی تشکیل یافته است. این ماده اصلی ترین و تقویت کننده در چوب است. ماده دوم آن لیگنین است که این ماده نیز یک پلیمر است اما معمولا به شکل آمورف یا مالیکول های آن نامنظم است. سلولوز یک پلیمر طبیعیف یک پولی سکراید با یک مالیکول زنجیره بلند است. فرمول آن سلولوز(n(C6H10O5) که n درجه پلیمریزاسیون آن 6000-14000 است.

ترکیب کیمیاوی چوب از نبات به نوع نبات دیگر متفاوت است، اما تقریبا 50 درصد کاربن،42 دراکسیجن، 6 درصد هایدروجن، 1 درصد نایتروجن و 1 درصد عناصر دیگر( عمدتا کلسیم، پتاشیم، سدیم، منگنیزیم، آهن، منگنز) است.

بر حسب وزن چوب یک بافت ساختاری پیچیده و فایبری است که در ساقه و ریشه درختان و سایر گیاهان چوبی یافت می شود. چوب یک ترکیب طبیعی از الیاف سلولزی قوی هستند و در ماتریکسی از لیگنین جاسازی شده اند که در برابر فشار مقاومت می کند.

چگونگی احیا و تکثیر جنگلات در افغانستان

جنگلها به عنوان یکی از مهمترین منابع طبیعی تجدید شونده از اصلی ترین و با ارزش ترین سرمایه های ملی کشور هستند که نقش مهمی در استمرار حیات، حفظ و پایداری زیست، ایجاد توازن و توسعه پایدار زیست محیطی، حفظ تنوع زیستی، تامین بستر فعالیتهای صنعتی، کشاورزی و اشتغال زایی، کنترول آبهای سطحی و تغذیه سفره آبهای زیرزمینی، جلوگیری از فرسایشی و حفظ تولید خاک، ایجاد تفریحگاه، تعدیل آب و هوا، تولید چوب و کاغذ و مواد دارویی و صنعتی و گردش گری ازدیاد پرندگان و حیوانات وحش ایفا می نمایند. بنابر این جنگلکاری و حفاظت از جنگلها یکی از مهمترین جنبه های مدیریت و توسعه پایدار می باشد.

با توجه به ضرورت حفاظت از جنگل ها، اصلاح و احیاء کاربریهای جنگلی جزو اولیتهای مدیریت پایدار محسوب گردیده و در همین راستا استفاده از روشهای که بتواند کشور را صاحب جنگل نماید کار گرفته شود. انتخاب نوع مقاوم با شرایط اقلیمی و منطبق با وضعیت آب و هوایی حاکم بر منطقه، بهره گیری از روشی- های نوین حفاظت و نگهداری از مراتع جنگلی، افزایش وسعت جنگلها، ممانعت از تبدیل جنگل به اراضی کشاورزی، جلوگیری از بهره برداری بی رویه و رعایت به اصول جنگلداری نقش موثری در حفظ سرانه فضای جنگلی کشور خواهد داشت.

افغانستان کشوریست که مساحتش 652225 کیلومتر مربع بوده که 75 فیصد خاکرا یعنی 456557 کیلومتر مربع آنرا کوه و 196667 کیلومتر آنرا دشت و زمین های زراعتی تشکیل می دهد. از جمله 19933 کیلومتر 8 میلیون هکتار را زمین های آبی متباقی خشک میباشد. یا 1.35 میلیون هکتار را جنگلات طبیعی تشکیل می دهد که 2 فیصد خاک میشود. در حالیکه 7 الی 25 فیصد خاکرا فرش نباتی تشکیل داده میتواند که برای این مقصد کار خیلی سریع ضرورت است که در طی 10 الی 50 سال نتایج آنرا بدست خواهیم آورد. این کار در صورت امکان پذیر میشود که دولت و ملت بالای وطن دل بسوزاند.

چون 456 هزار کیلومتر مربع را کوه تشکیل میدهدتمام این کوه مرتفع نبوده و کوه های بلند نیز در خود دامنه های دارد که دراین کوه های کم ارتفاع مقدار خاک زیاد میباشد که مساعد به کشت انواع درختان می باشد. تقریبا 70 فیصد کوه های افغانستان مساعد به غرس یا کشت درختان میباشد. که دراین صورت بارندگی سال بسال زیاد شده میرود و کشور عزیز ما یک اکوسیستم خیلی عالی خواهد داشت.

در دشت های افغانستان دولت و کمپنی های شخصی میتواند برای کشت درختان سرمایه گذاری نمایند. که امکان رساندن آب به هر نقطه افغانستان دور از امکان نیست زیرا همه ساله در افغانستان 163 میلیارد متر مکعب آب می ریزد که 88 میلیارد متر مکعب آن به فضا و و زیر زمین 75 میلیون مترمکعب آن به شکل دریا دریاچه بندها جاری میشود که از جمله 75 میلیارد مترمکعب افغانستان تنها 20 میلیارد متر مکعب آب خود را استفاده نموده متباقی به خاک های همسایه می ریزد که همه کشور ها ازین آبها صد فیصد استفاده می نمایند. درصورت قوی شدن دلت افغانستان میتواند در هر دریای خود بند ساخته مسیر دریا را  توسط نهر نها و یا پایپ لاین ها به زمین های زراعتی خویش برساند.

1.احیا جنگلات در کوه ها و دامنه های کوها

کوه های مرتفع افغانستان از شمال شرق شروع و در هرات ختم میشود به همین منوال هر قدر که به طرف غرب رفته شود ارتفاع کوه ها کم شده بلاخره به تپه ها ختم میشود. ارتفاعات کوه بابا خیلی مساعد به زرع درختان است. در اکثر این کوه ها درختان بومی همان کوه موجود است. درقسمت جنگل کاری مصنوعی افغانستان به 4 آب هوا و نباتات که میروید تقسیم شده می تواند.

الف:- مناطق شمال افغانستان مساعد به کشت پسته چنار توت گز وسنجد مساعد است.

ب :- مناطق مرکزی افغانستان مساعد به جنگلات سوزنی برگان چهارمغز بادام پسته توت بلوط میباشد.

ج:- مناطق شرقی افغانستان شامل پکتیا ننگرهار کنر نورستان و لغمان میباشد. مساعد به کشت درختان سوزنی برگان بلوط بادام زیتون شاه دانه میباشد که خاک آن ارتفاع بیشتر داشته حاصل خوب خواهد داد.

د:- مناطق غربی شامل هلمند قندهار هرات فراه نمیروز و زابل مساعد به کشت پسته و نباتات صنعتی میباشد زیرا دراین ولایات دشتها زیاده از کوه ها است.

تاکتیک که جنگلات چگونه احیا و تکثیر شود

برای احیا جنگلات شرایط ذیل در قدمه اول ضروری است.

1.پلان منظم از طرف وزارت زراعت به ولایات ولسوالی والی و قریه جات.

2.تبلیغات موتر از طرف دولت از طرق تمامی اطلاعات جمعی در مورد اهمیت جنگلات برای مردم.

3.بودیجه سالیانه.

4.ساختان قوریه، تهیه تخمیانجانت و سرک برای قوریه ها و دیوار سیمی

5.چگونگی آبرسانی برای قوریه ها و درختان خورد سن.

6. حفظ و مراقبت قوریه و جنگلات بطور دقیق
7. زرع درخت موثر در آب و هوای موثر کوشش شود از نباتات بومی همان منطقه استفاده شود.

زرع درختان

زرع درختان به 3 شکل صورت می گیرد.

1.درقوریه

2.درساحه جنگلی بشکل بذرتخم

3. دریک ساحه جنگلی بشکل بذرتخم بعد نبات را پس ازچندسال مراقبت به حال خودش رها کردن.

ذخایر چوب در جهان

چوب اصلی ترین جزء تشکیل دهنده ی یک درخت است. تا سال 2005، ذخایر رو به رشد جنگل ها در سراسر جهان حدود 434 میلیارد مترمکعب بود که 47 درصد آن تجاری بود. مواد چوبی به عنوان یک منبع تجدید پذیر فراوان و غیر کربنی به عنوان منبع انرژی تجدید پذیر بسیار مورد توجه بوده اند.

درسال 1991 حدود 3.5 میلیارد متر مکعب چوب برداشت شد. استفاده غالب برای مبل وساخت و ساز ساختمان میباشد.

استفاده از چوب در تاریخ بشری

علت که بشر بالای طبیعت غالب گردید استفاده از چوب را در برابر خطرناکترین حیوانات به شکل نیزه تیرکمان را فرا گرفت. بعدا آتش را برای گرم نمودن و پخت پز ولانه ساختن را از پرندگان و حیوانات آموخت. بعد از اختراع لوازم خانه از چوب سنگ و گل ساخت که دربرابر برودت هوا، دفاع از حیوانات وحشی و حوادث طبیعی را آموخت.

بشر از هزاران سال میشود که چوب را به عنوان ماده سوخت، ماده ساختمانی، برای ساخت ابزار و سلاح، موبل، ظروف وکاغذ مورد استفاده قرار گرفته است. که تا امروز دوام دارد.

چوب به سه کته گوری تقسیم میشوند.

1.چوبهای سخت

2. چوب های نرم مانند سوزنی برگان

3.چوب های مصنوعی یا شمپامپلیت و غیره

اجزا چوب

به منظور درک هرچه بهتر رفتار و ماهیت چوب لازم است ابتدا درخت و اجزای مختلف آن به دقت مورد بررسی قرار گیرند. یک مقطع عرضی از تنه ای درخت نشان دهنده ای اجزای درخت خواهد بود: پوست درخت، که خود شامل دو قسمت است قسمت مرده ای بیرونی که ضخامت آن با توجه به سن درخت و نوع آن متفاوت بوده، و قسمت داخلی و زنده که مواد غذایی را از برگ ها به تمام قسمت های زنده درخت می رساند.

چوب، که در اکثر انواع درختان چوب به دولایه درونی و بیرونی تقسیم می شود. مغز درخت، که بافت بسیار کوچکی در مرکز درخت بوده و در تمامی شاخه های اصلی و فرعی و ریشه ها وجود دارد.

1.لایه بیرونی چوب هم شامل بافت مرده و هم شامل بافت زنده است که شیره و مواد مغذی را از ریشه به برگ ها منتقل می کند. لایه ای درونی چوب از تغییرات تدریجی صورت گرفته در قسمت بیرونی شکل می گیرد و تقریبا غیر فعال است.

2.رگ های چوب:- بافت های گسترده شده در راستای افقی که در میان سطوح و لایه های شعاعی درخت موجود هستند. از نظر ابعاد از یک تا 15 سلول در عرض و از چند حجروی تا چندین سانتی متر در ارتفاع متغیر هستند. رگه ها لایه های مختلف درخت از مغز درخت تا پوست آن را به هم متصل کرده و در راستای ذخیره سازی و انتقال مواد غذایی عمل می کنند. در مقطع عرضی یک درخت، این رگها به صورت حلقه هایی دایره تشکل دیده می شوند که سن یک درخت از روی تعداد همین حلقه ها اندازه گیری می شود. حتی اگر در طول یک سال رشد یک درخت به علت خشکی یا وجود آفت متوقف شود، بیش از یک حلقه در آن مدت شکل می گیرد. در چنین شرایطی بین حلقه های داخلی مرز مشخصی شکل نگرفته و حلقه ها به سختی از یکدیگر قابل تفکیک هستند. درختانی که تاج بسیار کوچکی دارند یا به هر علتی شاخ و برگ های خود را از دست داده اند، رشد نا کاملی داشته و ممکن است در مقطع عرضی آن ها نیز یک حلقه ی ناکامل مشاهده گردد.

3.لایه کامبیووم:- که در پوست درونی درخت قرار گرفته و تغذیه و سلول سازی پوست درخت را انجام می دهد، با چشم بدون ذره بین قابل مشاهده نیست. بیشترین مقدار رشد پوست و چوب، از طریق تقسیم سلولی در لایه کامبیوم اتفاق می افتد.

در مجموع، قسمت داخلی چوب شامل حجرات غیر فعالی است که فعالیت در زمینه ی آبرسانی به نقاط مختلف درخت یا ذخیره سازی مواد غذایی ندارد. در لایه داخلی نسبت به لایه خارجی چوب، با افزایش درمیزان وجود عصاره ای همراه است که باعث تیره تر شدن رنگ لایه داخلی می گردد. در برخی انواع مانند درخت گیلاس یا چهار مغز، وجود این عصاره یا شیره موجب رنگ تیره ی آن ها می گردد. معمولا در بیشتر انواع، عصاره و مواد تشکیل دهنده لایه درونی چوب، مقاومت آن را در برابر حمله ی حشرات و پوسیدگی افزایش می دهد. هر چند این امر لزوما به معنی استحکام بیشتر چوب های تیره رنگ نیست، اما در حقیقت میزان استحکام چوب توسط لایه درونی آن تامین میگردد و لایه ی خارجی در استحکام چوب نقشی ندارد.

اما لایه خارجی چوب، میان لایه داخلی و لایه کامبیوم قرار گرفته و شامل حجرات مرده و زنده است. فعالیت عمده ی این لایه در ذخیره سازی مواد غذایی است. در قسمت بیرونی و نزدیک تر به لایه کامبیوم، لایه خارجی چوب عمل آب رسانی را انجام می دهد. این لایه به لحاظ ابعاد و ضخامت در انواع مختلف متفاوت بوده اما معمولا ضخامت آن بین 4 تا 6 سانتی متر اندازه گیری شده است.

سایر اصطلاحات و خصوصیات مرتبط به بافت چوب

کثافت چوب

میزان وزن حجم مشخصی از چوب با رطوبت که دارد استاندارد است. کثافت چوب معمولا با سختی و استقامت چوب و همچنین میزان آسانی کار با آن( قابلیت ماشین کاری و ساخت وساز) رابطه ی مستقیم دارد.

مقاومت و دوام چوب

دوام یک چوب مقاومت آن در برابر خوردگی و پوسیدگی است. این خصوصیات چوب در هنگام استفاده از آن در فضای باز حائز اهمیت است. هر قدر در چوب مواد کیمیاوی بخصوص روغنها زیاد باشد چوب مقاوم و عمر دراز دارد.

بافت چوب

بافت معزف ابعاد پخچی و بلندی سطحی چوب است. یک چوب با بافت درشت دارای فرو رفتگی های به نسبت عمیق تری است و پیش از اتمام کار و عملیات رنگ آمیزی می بایست نسبت به پر کردن آن و لشم ساختن سطح چوب اقدام نمود.

استحکام و پایداری

چوب پس از  خشک نمودن و نظر به تغییرات فصلی، حرارت و رطوبت عکس العمل نشان داده و هر چند بطور ناچیز، منقبض یا منبسط می شود. این تغییرات در یک میزان استحکام یا پایداری چوب می نامند. دریک درخت هر قدر مواد چربی زیاد داشته باشد عمرش زیاد اند.

صادرات چوب

با توجه به تحقیقات که در امور مربوط به حوزه صادرات و واردات چوب و لوازم چوب صورت گرفته، در حدود سال های 1990 تا 2010،صادرات چوب در حدود 160 میلیارد دالر تخمین زده شده است که این روند در حال حاضر رو به رشد است و در حال افزایش می باشد.

کشور هایی که در صادرات چوب نقش پر رنگی دارند به صورت کلی می توان آن ها را در قاره های آمریکا و اروپا پیدا کرد. دلیل این مورد این است که با توجه به آب و هوا و شرایط اقلیمی که این قاره ها دارند باعث بوجود آمدن خاک حاصل خیز و جنگل های وسیع چوب می شود که از آن ها می توان در صنعت چوب استفاده کرد.

کشور های برتر صادرکننده چوپ را می توان به این موارد اختصاص داد: سوئدن، فنلند، آمریکا، کانادا، روسیه، چین، اتریش و اندونیزیا. در میان این کشورها، کانادا بیشترین فعالیت را مربوط به صادرات چوب دارد صادرات چوب آن در حدود 30 میلیارد کیلوگرام در سال می باشد. و فعالیت های چشم گیری در امور صادرات چوب و محصولات چوبی دارد.

دومین کشوری که بیشترین صادرات چوب و صنایع چوبی را دارد ایالات متحده آمریکا می باشد که سالی 18 میلیارد کلیوگرام چوب ومحصولات چوبی مانند ورق های چوبی، ذغال چوب و… را به کشور های دیگر صادر می کند. آمریکا و کانادا در ساخت صنایع چوبی و خانه چوبی نیز از پیشگامان این عرصه در جهان هستند.

سوئدن، دیگر کشوری است که جزو برترین صادرکنندگان چوب است و بیشترین صادرات را درجهان به کشور های دیگر دارد. سویدن سالی 17 میلیارد کیلوگرام چوب را به دیگر کشور هایی که با آن روابط تجاری دارند صادر می کنند. رتبه بعدی کشور فنلند است که صادرات چوبی این کشور در سال 14 میلیارد کیلوگرام چوب است. کشور فنلند حدود 15 الی 20 درصد از در آمد های خود را از صنعت چوب و جنگلداری به دست می آورد که بیشترآن صرف ساخت حویلی چوبی می شود.

فرانسه، روسیه، برزیل، اتریش و… دیگر کشور هایی هستند که در رتبه های بعدی صادرات چوب در کشور های دیگر قرار دارند. همچنین کشور آلمان نیز در این حوزه فعالیت دارد.

نکته مهم در کشور روسیه این است که روس ها از نظر تولید و صادر کردن چهار تراش های چوبی رتبه دوم را در جهان به خود اختصاص داده اند و نیز در تولید و صادرات تخته سه لایه نیز جزو برترین صادر کنندگان هستند. با تحقیقات صورت گرفته معلوم شد روسیه کشوری است که در سال 2020 از برترین کشور های صادر کننده چهار تراش چوب نرم شناخته شد.

چوب های سخت و نرم و خصوصیاتش

در واقع اصطلاحات”سخت” و” نرم” بیش تر توصیف چوب است. که شرحا تشریح می گردد.

تفاوت نهای اساسی بین این دو به شرح زیر است:

چوب هنای سخت

1.برگ پهن هستند

2.انواع برگ ریز دارند

3.داریدانه های هستند که در تخم دان یا دانه آن در داخل پوش تشکیل می شوند.

4.دانه غلو دارند

5.به طور کلی قیمتی هستند

6. رنگ بیش تر آن ها تیره است

7.شیره کمی دارند

8.از نظر وزن و تراکم سنگین هستند

9.مقاومت خوبی در برابر آتش دارند

چوب های نرم

1.رشد سریعی دارند

2.همیشه سبز هستند(معمولا از خانواده درختان سوزنی برگ و صنوبریان هستند)

3.برگ هایشان سوزنی شکل است

4.دانه هایشان درون یک مخروط دیده میشود

5.قیمت بالا ندارند

6.رنگ آن ها معمولا روشن است

7.شیره زیادی دارند

8.دانه باز هستند

9.از نظر وزن سبک هستند

10.مقاومت بسیار ضعیفی در برابر آتش دارند

انواع درخت که چوب آنها از اهمیت زیاد برخودار است

بلوط

بلوط صدها سال است که مورد علاقه هستند و در حدود 200 نوع از آن ها یافت شده است. این چوب نسبتا فراوان است و هنگام برای موبل بسیار زیبا به نظر می رسد.

به دلیل رگه رگه بودن می تواند شبیه خطوطی باشد که مانند اثر انگشت دیده می شوند، برای پوش چوب ( برش های نازکی که روی سطح موبل چسبانده می شوند تا پوشش زیبایی داشته باشند بسیاراستفاده می شوند.

چوب بلوط در دو نوع بلوط سرخ و بلوط سفید وجود دارند. نوع سفید و بیش تر سایه ای مایل به خاکستری و مایل به رنگ نصواری دارد، در حالی که بلوط سرخ بیش تر به رنگ مایل به سرخ شبیه است.

چوب بلوط در دسته چوب های گران قیمت وجود دارد و نوع چوب سفید گرانتر از سرخ است هردو متراکم، سنگین و سخت پوش هستند و این خصوصیات این نوع چوب ها را برای موبل استفاده می کند، که این حالت به واسطه مقاومت در برابر خراش و لکه است.

چهارمغز

به دلیل کمبودن این چوب گرانترین چوب ها است. این چوب برای روکش مناسب و در صنعت موبل سازی پیشرفته بسیار ارزش دارد.

خواص این چوب به دلیل استحکام و تنوع رنگی که در آن ظاهر می شود مشهور است. به طور کلی رنگ این چوب نصواری تیره است، اما سایه های روشن تری نیز در بافت این نوع چوب یافت می شود و دانه ها می توانند دارای رگه های بنفش باشند. کار با این چوب نسبتا مشکل است. قرار گرفتن این چوب در معرض آهن باعث ایجاد لکه در آن می شود.

چوب عرعر

این جوب نسبتا گران قیمت میباشد این چوب به نسبتی کم خم می شود در صنعت موبل سازی برای ساختن موبل منحنی استفاده زیاد دارد. رنگ این چوب از نصواری روشن مایل به خاکستری تا رنگ تقریبا سرخ متغیر است. سطح این چوب صاف است و چوب آن به دلیل استحکام داشتن شهرت دارد از این چوب در ساخت دسته ابزار، چوب بیس بال و موبل سازی مخصوصا در صنعت رستوران ارزش زیادی دارد.

این از نظر ظاهری شبیه بلوط است، اما دانه آن در معرض شکاف کم تری می باشد.

راش

همانند چوب درخت زبان گنجشک است چوب راش به خوبی می شود اما از جذابیت کم تری برخوردار بوده و کم تر مورد استفاده قرار می گیرد. اما از جذابیت کم تری برخوردار بوده و کم تر مورد استفاده قرار می گیرد.

امروزه محبوبیت این چوب بالا رفته زیرا بسیار قوی بوده و در برابر ضربه بسیار مقاوم است. این چوب اگر دیک اطاق کار گرفته شده باشد احساس گرمی به اتاق می بخشدد یکی از معایب چوب راش این است که کار کردن با آن به کمک دست بسیار دشوار است. مشکل احتمالی دیگر این چوب این است که رطوبت را به آسانی جذب می کند بنابر این برای شرایط مرطوب مناسب نیست. از این چوب در ساحل و جای نم دار استفاده صورت نمی گیرند. راش یک چوب بدون بو است، بنابر این اشیای که از این چوب ساخته میشود بدون بو هستند.

یجه گیری

چوب ماده ای است که از تنه درختان بدست می آید. چوب از سلول های رشته ای ساخته شده که موازی با طول درخت قرار گرفته است. سلول ها که برحسب عمل و نقش شان شکل های متنوعی دارند. که در مجموع استحکام مکانیکی درخت را تامین کنند. چوب، اصلی ترین بافت تقویت کننده و انتقال دهنده مواد غذایی درختان و سایر گیاهان بوده یکی از فراوان ترین مواد طبیعی است.

در افغانستان ذخایر کافی چوب از قبیل ارچه ، چارمغز، توت، چنار بید وغیره وجود دارد. که از آن جمله چوب ارچه چهارمغز سفیدار برای تعمیرات بلوط برای ذغال چوب ارچه بلوط چنار توت وغیره برای گرم کردن بخاری و پخت پز استعمال می گردد. در این اواخر با ورود گاز مایع به کشور 20 فیصد از گاز مایع 0.02 فیصد از انرژی آفتاب 0.01 فیصد از تیل وسایر استفاده می نماید. در مجموع افغانستان 90 فیصد از چوب استفاده می نمایند. در کشور های پیشرفته 20 فیصد از چوب استفاده نموده متباقی 80 فیصد از مرکز گرمی برق گاز و غیره استفاده می نمایند.

منابع و ماخذ

• احیای جنگلات افغانستان منبع در آمد برای گروه تروریستی
• احیای جنگلات در افغانستان
• جنگلات افغانستان منتشره در سایت وزارت زراعت
• باد غیس و سمنگان از بزرگترین ولایت پسته است نشریه وزارت زراعت
• جنگلات طبیعی افغانستان و نقش آن در بهبود محیط زیست نوشته دکتوریارمحمد
• معرفی جنگلات طبیعی افغانستان نوشته دکتور سید امیرشاه حسن یار